Mbo-studenten kunnen al sinds 2016 gratis een culturele kortingspas aanvragen. De studenten gebruiken de pas al regelmatig voor korting in de vrije tijd; mbo-instellingen zetten deze nog niet veel in voor het onderwijs. Om de culturele ontwikkeling van deze groep jongeren te bevorderen heeft OCW daarom in een tweejarige pilot vijf miljoen euro ter beschikking gesteld.
Sinds studiejaar 2022-2023 kunnen mbo-opleidingen € 10,50 budget per student inleggen. OCW verdubbelt dit bedrag, zodat er 21 euro beschikbaar is. Dit geld is tot en met einde schooljaar 2023/2024 vrij en naar eigen inzicht van de docent te besteden aan klassikale en/of individuele culturele activiteiten binnen- en buiten de school. Dit kan bijvoorbeeld een bezoek aan een museum zijn met de klas of een voorstelling op school. Wil of kan de school zelf geen € 10,50 per student inleggen dan is er € 5,25 per student beschikbaar vanuit OCW. Dit bedrag is alleen door de student zelf aan individuele activiteiten uit te geven.

Inmiddels zijn de eerste ROC’s aangesloten bij de pilot, goed voor 150.000 deelnemende studenten. CJP-directeur Walter Groenen mikt op een groter bereik onder de half miljoen mbo-studenten: het streven is 375.000 deelnemers.
Dat vraagt wel om actieve samenwerking met ROC’s. Want mbo-opleidingen kennen niet, zoals CKV in het voortgezet onderwijs, een cultuurvak voor alle studenten. Je moet dus bij een ander vak aanhaken en het meest geschikt daarvoor is burgerschap, aldus Groenen. ROC’s zijn grootschalige onderwijsinstellingen, met duizenden studenten. Elke instelling is weer anders georganiseerd en telt diverse opleidingen. Maar de gemene deler is dat elk ROC en elke opleiding wettelijk verplicht is aandacht te besteden aan burgerschapsonderwijs. ‘Met de nieuwe CJP MBO Cultuurkaart hebben we een voet tussen de deur om het gesprek aan te gaan’, stelt Groenen. ‘We kunnen opleidingen laten zien hoe ze via cultuur een enorme schop onder de burgerschapsdoelen kunnen geven.’

ROC’s kunnen zelf investeren in de cultuurkaart, maar ook gemeenten kunnen dat doen. De gemeente Den Haag (22.000 mbo-studenten) doet dat bijvoorbeeld. ‘We vinden het belangrijk dat cultuuronderwijs in het mbo een plek krijgt’, licht Renske Gasper, senior beleidsadviseur cultuureducatie toe. ‘We willen de drempel verlagen voor scholen om mee te doen aan de pilot.’
In studiejaar 2022-2023 tekent de gemeente Den Haag voor de financiering van de pilot, in 2023-2024 wil ze culturele instellingen via CultuurSchakel ondersteunen om de samenwerking met het mbo aan te gaan. ‘Het neerzetten van een goede infrastructuur vinden we heel belangrijk.’
Petra Wolters, docent op ROC Mondriaan en cultuurcoach mbo bij CultuurSchakel is blij met deze inzet vanuit de gemeente. ‘Dit is de kans om een boost te geven aan cultuuronderwijs.’ Ze organiseert onder meer voorlichtingsbijeenkomsten voor culturele instellingen over het mbo en voor ROC’s over hoe ze hun budget kunnen besteden en hoe ze daar ondersteuning bij kunnen krijgen.
Utrecht is nog niet zover, maar als het aan D66-raadslid Dirk-Jan van Vliet ligt, gaat ook deze gemeente investeren in cultuuronderwijs binnen het mbo. In elk geval is op basis van zijn inbreng besloten te monitoren hoe de vier Utrechtse ROC’s de kaart gebruiken.

Behalve gemeenten en opleidingen is ook de culturele sector aan zet. Ze moeten laten zien welk aanbod voor mbo-studenten ze in huis hebben.
In Doetinchem startte de samenwerking toen het Graafschap College vroeg of Amphion Cultuurbedrijf voor de opleiding onderwijsassistenten cultureel aanbod kon ontwikkelen waar studenten later in hun werk iets aan zouden hebben. ‘Wij zeiden toen: misschien is cultuureducatie voor alle studenten wel nuttig’, vertelt Martine Haaijkema.
Amphion zette klankbordgroepen op om samen te verkennen wat cultuureducatie voor het mbo kan betekenen. ‘We hebben in het begin veel tijd geïnvesteerd om de voedingsbodem goed te krijgen.’ Zo had het ROC al een programma Gezond studeren. Daar voegde Amphion ‘gezondheid voor het brein via cultuur’ aan toe.
Haar tip: zoek haakjes binnen de school om cultuureducatie aan op te hangen. Edith Huis in ’t Veld, docent van het Graafschap College en projectleider van het mbo-project ‘Kunstig’, voegt eraan toe: ‘Binnen een mbo-opleiding staat het beroep voorop, dus zoek echt naar aansluiting daarbij.’ Dat vraagt van culturele instellingen om uit hun bubbel te komen en zich te verdiepen in het mbo. En het vraagt tijd en geduld. Haar tip: praat niet alleen met leraren, maar vooral ook met managers. ‘Laat het van beide kanten werken.’

Dat het in het mbo echt anders werkt dan in het vo, ervaren ook andere culturele instellingen. Iemand uit Apeldoorn meldt al ruim twee jaar te proberen binnen te komen bij het mbo. ‘En we zijn nog geen centimeter verder gekomen. Het ROC wil er geen geld en tijd voor vrijmaken en heeft geen interesse.’
De kunst is dan om die ene persoon in de organisatie te vinden die bijvoorbeeld gaat over de burgerschapsopdracht, en daarin gelooft. Bij ROC Nijmegen is het zo begonnen en daar groeit het steeds verder uit. ‘Zoek de burgerschapsdocenten op en zeg dat er een pot geld is en dat jullie hen kunnen ontlasten in plaats van belasten’, zegt Haaijkema. En doe dat niet midden in het jaar, maar vlak voor of na de zomer.
LKCA-medewerker Huub Braam heeft nog een opsteker: uit de nulmeting onder vijfhonderd mbo-studenten blijkt dat ruim twee derde vindt dat hun school meer culturele activiteiten moet aanbieden. Verder hoef je niet zelf het wiel uit te vinden: bij LKCA of CJP kunnen instellingen terecht voor nuttige contacten en tips.

_{Afbeelding: © Breaking Rules|Fleur Bijleveld}

Examen burgerschapsonderwijs verplicht voor mbo-studenten in 2026 (nieuwsbericht Rijksoverheid, 04-04-2024)