Vernieuwing in de cultuursector is een moeizaam proces. ‘Voor je het weet rijdt de cultuurbeleidstrein alweer door op hetzelfde spoor als dat van vier jaar eerder’, schreven Sanne Scholten en Marlies Tal (LKCA) afgelopen najaar in hun opiniestuk Grondige herijking cultuurbeleid nodig. ‘We wilden het gesprek op gang te brengen’, vertelt Scholten. ‘Er wordt vaak gezegd dat het anders moet, maar hoe zorgen we dat dat ook gebeurt?’ Over die uitdaging laat Merlijn Twaalfhoven zijn licht schijnen. Als componist, schrijver en oprichter van The Turn Club zet hij al jaren kunst in om de wereld te veranderen.

In zijn betoog prikkelt Twaalfhoven om verandering eens vanuit een andere kant te bekijken. Minder beleidsmatig en vooral creatiever. ‘Ons terrein is het artistiek-culturele, maar achter de schermen blijven we vaak nog conventioneel alles runnen. Maar bij verandervraagstukken is juist de mindset van een kunstenaar welkom.’ Het artistieke scheppingsproces kunnen we inzetten bij complexe problemen als klimaatverandering en groeiende ongelijkheid. ‘En dan gaat het over observeren, waarnemen, verwonderen, het toelaten van gevoelens, het ervaren van dilemma’s, spelen, dingen maken die je ook weer weg mag gooien.’

Zelf neemt hij mensen tijdens zijn muziekprojecten mee in dat creatieve proces. Zo blinddoekte hij wel eens het publiek tijdens concerten, waardoor ze alle geluiden duidden en niet meer konden onderscheiden wat bij de ‘echte’ compositie hoorde en wat niet. ‘Zo liet ik ze iets van mijn verwondering als componist over geluiden meemaken.’ Of neem zijn bekende muziekproject in Cyprus. Daar maakten muzikanten op daken verspreid door de stad, dwars door de Turks-Griekse scheidslijn heen, samen muziek. ‘Het concert bestond niet uit mijn noten, maar uit de ervaring van de plek. Een plek voor even bevrijd van allerlei associaties en emoties.’

Met kunst en verbeeldingskracht kun je (figuurlijke) scheidslijnen in de samenleving te lijf gaan en stille stemmen hoorbaar maken. Iets wat iedereen wel herkent. Kinderen die door een kunstproject opbloeien en ontdekken dat ze veel creatiever zijn dan ze dachten, bijvoorbeeld. De aandacht voor het proces spreekt aan, al verhoudt zich die slecht tot de eis van beleidsmakers en fondsen om bereik en vast omlijnde doelen. ‘In kunst werkt het niet om van tevoren al vast te leggen wat je wilt bereiken’, weet één van de deelnemers. ‘Dat vraagt dus om de scheidslijn tussen wat moet en wat kan te overbruggen’, reageert een andere deelnemer.

Naast een observerende blik is oog voor schoonheid essentieel. En ja, zelfs problemen bezitten schoonheid, vindt Twaalfhoven, al vergt het een open blik en aandacht om die te zien. ‘Niet dat bijvoorbeeld racisme opeens oké is, maar door een relatie aan te gaan met een vraagstuk, zie je andere aspecten. Bijvoorbeeld kwetsbaarheid of de wil om te zorgen.’ Wat is die droom, het ideaal? En hoe ziet die goede wereld eruit?

Het roept een stroom aan beelden op bij de deelnemers. Chinese parken waar ouderen tai-chi doen, Aziatische foodmarkets op straat met voor elk wat wils. Maar ook open luiken en open deuren, speelplaatsen die verrassen en uitnodigen om samen iets te doen. Of een dans die iedereen kan, een podium als Tivoli-Vredenburg waar iedereen mag optreden. Laagdrempelig, divers en spontaan, zonder overregulering, kunst als ‘gewoon’ onderdeel van ieders leven. Staat dat gedroom niet in schril contrast met de ernst van de problemen? ‘Ja en nee’, stelt Twaalfhoven. ‘De droom is natuurlijk niet de oplossing van het probleem, maar kan wel openingen scheppen en vooral verbondenheid.’

In het handelingsperspectief komt de mindset van de kunstenaar goed van pas. Want die weet altijd wel ergens iets van te maken. ‘De kunstenaar kan het abstracte vertalen in een ervaring en dat vermogen moeten we inzetten bij inclusie en idealen’, vertelt Twaalfhoven. Zijn motto hierbij is: ga naar buiten. ‘Dat doe ik zelf als componist ook. Ik ben in gebieden geweest waar de problemen zo groot zijn, dat ik die echt niet kan oplossen. In Palestina bijvoorbeeld. Ik had wel ideeën, maar ging erheen om te luisteren en contact te maken. Ook daar bleek het dak een veilige plek om samen muziek te maken. Geen slogans of doelen, maar samen schoonheid beleven. Dat is geen luxe daar, maar broodnodig.’

Wat wordt jouw maak- en speelruimte de komende tien jaar? Ook daarover hadden de deelnemers genoeg ideeën. Niet voor, maar samen met mensen projecten opzetten bijvoorbeeld. Zaadjes planten. Doen waar je zelf blij van wordt en niet alleen het belang van de subsidiegever voor ogen houden.

Jannet Duijndam, teamcöordinator cultuureducatie en cultuurparticipatie bij OCW, voelde die blijheid al tijdens het LKCAtelier. ‘We gingen meteen de diepte in, met weinig beleidstaal.’ Het belang van vrije ruimte zal ze meenemen als ze straks de nieuwe minister gaat informeren. Ook Marianne Versteegh (algemeen secretaris bij Kunsten’92) was enthousiast. ‘Durven denken buiten systemen neem ik mee als belangrijke les. Het spelen met mogelijkheden, er zijn altijd wel rafelrandjes om aan te trekken en te duwen.’