Sami Gathii groeide op in Kenia, studeerde in Utrecht en woont nu alweer enige jaren in Nairobi. Daar zet hij vanuit Yaden East Africa kunst en cultuur in voor de ontwikkeling van jongeren. Naast zijn werk bij Mocca Amsterdam bezoekt Ben Hekkema, geboren en getogen Nederlander, regelmatig Kenia, Tanzania en Oeganda. Daar werkt hij met Cre8 East Africa mee aan sociaal-culturele projecten, vaak samen met Sami. Samen hebben ze als geen ander zicht op verschillen in omgang met cultuur(educatie) in Oost-Afrika en Nederland. Hun verhalen werken als een verfrissende spiegel op onze vanzelfsprekendheden.  

Een eerste verschil met Nederland is de grote verwevenheid van cultuur met het dagelijkse leven. Cultuur is in Afrika niet iets wat je beoefent, maar wat je bent. ‘Dans, theater of muziek is bij ons een expressie van cultuur, geen kunstvorm’, legt Sami uit. ‘Je danst als je blij bent of bij een viering of feest.’ Cultuur is ook geen allerindividueelste expressie, maar juist een collectief gegeven. Het maakt hierbij niet uit of die cultuur voortkomt uit stamgebonden, Keniaanse of religieuze tradities of, onder jongeren, globale uitingsvormen als hiphop en breakdance. ‘Mensen zijn trots op hun cultuur. Het gevoel deel uit te maken van een groep en traditie speelt daar veel sterker dan in Nederland’, vult Ben aan. ‘Voor hen zijn cultuur en leven geen gescheiden werelden. Dat is iets wat we kunnen leren van Afrika.’

Er is ook een keerzijde. Zo heeft cultuureducatie op scholen nauwelijks een plek. Je hoeft het immers niet te leren, want je kunt het al. Ook is de waardering voor artistiek talent en expressie kleiner. ‘Tijd besteden aan repetities en artistieke expressie vinden Kenianen tijdverspilling’, weet Sami. Ook aan technieken hechten ze minder waarde. ‘Wat me in Nederland het meest trof, is dat je een culturele expressie ook kunt leren, stap voor stap. Dat er zoiets bestond als een leraar Afrikaanse dans die mensen leerde hoe ze de pasjes goed moesten uitvoeren. Die systematische structuur, ik noem dat Dutch culture, is van toegevoegde waarde. Ik heb die meegenomen en mix die nu met de Keniaanse.’    

Mixen of blenden is ook het sleutelwoord voor de sociaal-culturele projecten die beide mannen samen uitvoeren in Oost-Afrika. ‘We vragen altijd: Wat heb je al? Wat zijn je tradities en voorkeuren en wat kunnen wij toevoegen?’ Ben geeft een voorbeeld van een project in Oeganda waar de ouderen na ruim twintig jaar burgeroorlog graag hun rijke dans- en muziektraditie in ere wilden herstellen. De jongeren wilden de breakdancepassen die ze via internet van leeftijdgenoten uit New York hadden geleerd integreren in de traditie. En zelf brachten de projectleiders acrobatiek in. ‘Al die elementen probeerden we te laten samensmelten tot iets nieuws.’

Met zo’n samensmelting doe je ook recht aan de dynamiek van cultuur. Tradities zijn niet gestold, maar veranderen door de tijd. ‘De Afrikaanse dans van twintig jaar geleden is compleet anders dan nu’, ziet Sami. ‘Bijvoorbeeld omdat mensen tegenwoordig schoenen dragen.’

De belangrijkste les voor Nederland wat Sami betreft: zorg dat cultuur beweegt. ‘Cultuur is dynamisch door invloeden van andere culturen.’ In een toenemende multiculturele samenleving als Nederland kun je daar niet omheen. Toch vindt die crossculturele dialoog te weinig plaats, stelt Hekkema. ‘We moeten mensen uit andere culturen onderdeel maken van het gesprek, dan ontstaat er echt een cultuur van iedereen.’ Dat raakt een snaar bij diverse deelnemers, bijvoorbeeld bij Kanja Waithira: ‘Nederland benut de kansen niet om van anderen te leren. Het beleid is te veel gericht op integratie. Spreek niet over multiculturaliteit, maar over cultuur.’   

En diversiteit is heus niet alleen in de grote stad te vinden, maar ook op het platteland. ‘We zijn geneigd ons waardenpatroon naar mensen te brengen in plaats van naar hen te luisteren’, zegt Hekkema. ‘Ik ben dansleraar en geef ballet en jij moet doen wat ik doe en ik ben niet geïnteresseerd in wat jij kan. We moeren leren om interesse te tonen in wat mensen zelf inbrengen, of ze nu in Amsterdam-Oost of Ter Apel wonen.’ Vera Klunne herkent dat helemaal. Ze werkte met ‘probleemjongeren’ en zag wat openheid voor invloed heeft op hun leefwereld en cultuur. ‘Een Marokkaanse jongen vroeg me een keer of ik geen hekel had aan Marokkanen. Die vraag ben ik nooit vergeten.’ Bottomline: iedere mens waar ook ter wereld wil gehoord en gezien worden.

‘Kijk in de dialoog niet alleen naar de ander, maar vooral ook naar jezelf’, adviseert Sami. Nederlanders, zo merkte hij, zijn geneigd hun eigen culturele gewoontes te ontkennen. ‘Ik heb geen cultuur en daarom leer ik Afrikaanse dans. Ze doen een cursus, maar voegen het niet toe aan hun eigen cultuur. Maar je kunt andermans cultuur niet waarderen als je geen oog hebt voor die van jezelf. Dus onderken je eigen culturele achtergrond en omarm die van anderen. En dan is er geen superieure cultuur, alleen maar cultuur.’

Lees nog meer over cultuureducatie in Kenia en Tanzania!

Crea8 East Africa op YouTube