Door de lockdowns hebben leerlingen niet alleen een achterstand opgelopen in taal en rekenen, ze zitten ook minder lekker in hun vel. Ze moeten weer wennen aan school en omgaan met klasgenoten.

Een van de manieren om hun sociaal-emotioneel welbevinden te verbeteren, is cultuureducatie, kunnen we lezen in de menukaart van het Nationaal Programma Onderwijs (NPO). Een mooie erkenning van de kracht van kunst en cultuur. Maar hoe zit het precies? Hoe grijpt cultuureducatie in op de sociaal-emotionele ontwikkeling?

De sociaal-emotionele ontwikkeling, zo vat Ronald Kox (LKCA) het in een notendop samen, gaat over ‘de ontwikkeling van de eigen persoonlijkheid passend bij de verwachtingen en gedragingen uit de sociale context’.

Tussen het ik en de omgeving zit altijd een spanningsveld en daarmee moeten kinderen leren omgaan. Dat vraagt om inzicht in jezelf én in de ander. Kinderen moeten leren omgaan met hun eigen gevoelens en die van anderen, ontdekken wanneer en in welke omstandigheden ze hun gevoelens mogen uiten en wanneer ze die in toom moeten houden. Ze moeten een sociale antenne ontwikkelen en zich leren inleven in anderen. Verder kent elke samenleving sociale codes, ongeschreven wetten voor hoe-wij-het-hier-doen. Die moet je leren oppikken. Aanpalend is de morele ontwikkeling: kinderen leren wat goed en fout is. Ze leren om afwegingen en keuzes te maken.

Dit zijn geen vaardigheden die je na de basisschool al onder de knie hebt, maar die zich blijven ontwikkelen. Denk maar aan pubers die druk bezig zijn zichzelf (en de ander) weer te herontdekken.

Cultuureducatie bezit enkele kenmerken die bij uitstek bijdragen aan de sociaal-emotionele ontwikkeling. Allereerst doet het niet alleen een beroep op het hoofd, maar ook op het hart en de handen. De kunsten helpen leerlingen om te oefenen met sociaal-emotionele vaardigheden. Het draait hierbij niet om goed of fout, maar om eigenheid. Verder leren ze bij culturele activiteiten samenwerken en communiceren. 

Een belangrijke kracht van de kunsten is dat ze helpt om emoties te verkennen, te ervaren en te uiten. Kox verwijst naar de boeken Studio Thinking en How arts works van Ellen Winner, waarin dit mooi beschreven staat. ‘Kunst laat je basisemoties als boosheid, walging, blijdschap en verdriet, niet alleen herkennen, maar ook ervaren. Je ervaart de emotie, maar valt er niet mee samen. Zo kun je heel veilig oefenen met het verkennen van emoties.’

Voorbeelden zijn dramalessen waarin leerlingen in de huid van een ander kunnen stappen en zo hun empathisch vermogen ontwikkelen. Een ander voorbeeld geeft Karel Gulickx, die als leraar handvaardigheid op het Schakelcollege Tilburg veel vluchtelingen in de klas heeft. Kunst is voor hen een veilige manier om zich te uiten. Ze hoeven niet te praten in een taal die ze nog niet of onvoldoende machtig zijn, maar kunnen hun handen het werk laten doen.

Ook in de breakout rooms komen praktijkvoorbeelden langs. Zoals samen nadenken over erfgoed: wat bewaren we en waarom? Of het samen de normen in volksverhalen en sprookjes verkennen om vervolgens zelf een nieuw verhaal te schrijven over normen die leerlingen belangrijk vinden en dit in drama te verbeelden.

In hoeverre moet je sturen op verwachte uitkomsten? vraagt iemand. Dat kan niet altijd, stelt Kox. Maar meer bewust denken vanuit bijvoorbeeld emoties helpt wel. ‘Je hebt niet de taal nodig om emoties inzichtelijk te maken. Je kunt leerlingen vragen om boos te dansen. Is die klasgenoot bozer dan jij en waar zie je dat dan aan? Zo help je kinderen om nuances te herkennen.’

‘We hebben nog niet altijd door hoe rijk ons repertoire is’, zegt een deelnemer. Kox knikt. ‘We hebben goud in handen.’