Het vak kunst en cultuur moet op vmbo-scholen worden gegeven in de onderbouw. Voor de bovenbouw is het onderdeel kunstvakken (inclusief CKV) verplicht. Er is echter niet voorgeschreven hoeveel uren de scholen hieraan moeten besteden, en ook niet hoe ze het moeten invullen. ‘Daardoor zijn de verschillen per school heel groot’, vertelt Huub Braam (specialist onderzoek LKCA). Gemiddeld zijn het in de bovenbouw 40 uren, ruim minder dan de 120 en 160 uren op respectievelijk havo en vwo.

Leerlingen met het bovenbouwprofiel ‘Bouwen, wonen en interieur’ en ‘Media, vormgeving en ICT’ volgen daarnaast nog een verplicht kunstvak. Verder zijn er (voor alle leerlingen) keuzevakken en komt kunst soms ook aan bod bij andere vakken, zoals burgerschapslessen en loopbaanoriëntatie. Dan moet je denken aan drama als middel om sollicitatiegesprekken te oefenen.

‘Dat houdt dus nog niet over. Toch liggen er zeker kansen’, vertelt Braam. Hij verwijst naar de quickscan die Bureau ART uitvoerde naar cultuureducatie in het vmbo (2016). ‘Er is nu al een tekort aan creatieve vakmensen en het belang van creativiteit voor de beroepspraktijk zal alleen maar toenemen.’

Daarnaast vormen onderwijsontwikkelingen als Curriculum.nu en de roep om vakintegratie en doorlopende leerlijnen aanknopingspunten. En sowieso groeit in het algemeen het belang van (kennis van) de culturele omgeving. Juist vmbo-leerlingen blijven vaak werken en wonen in hun eigen regio. Dus ze hebben een leven lang profijt van wat ze hier op school over leren.

Het onderzoek noemt ook hobbels. ‘Kunstvakken in het vmbo zitten nog vaak in de marge’, vertelt Braam. ‘Docenten voelen zich eenzaam en maar weinig scholen hebben een beleidsplan voor cultuuronderwijs.’ Maar ook voor instellingen is er werk aan de winkel: hun aanbod sluit te slecht aan bij de interesse en leefwereld van vmbo-leerlingen. ‘Vooral buiten de grote steden is er nog een wereld te winnen.’ Co-creatie met scholen – en vooral met leerlingen – is dan ook het advies.

Co-creatie is precies wat ze in Flevoland hebben gedaan. De provincie vroeg FleCk om, naar analogie van de Culturele Haven (leerlijn po), een leerlijn cultuuronderwijs te ontwikkelen voor het vo. ‘We hebben voor co-creatie gekozen vanuit het idee van een gezamenlijke zoektocht naar passend aanbod voor het vmbo’, vertelt Remco Willems. Naast docenten en culturele partners waren leerlingen zelf nadrukkelijk medeontwerpers.

In een vooronderzoek is gekeken waaraan behoefte was. Bedrijven willen bijvoorbeeld werknemers die open en out of the box kunnen denken en scholen willen creatieve vaardigheden bij leerlingen ontwikkelen. Kunstvakdocenten wilden bovendien meer zicht krijgen op de informele cultuurbeleving van jongeren en meer samenwerken met collega’s van andere vakken. ‘Niet alleen leerlingen, maar ook docenten zelf weten slecht de weg te vinden naar culturele instellingen in de regio.’

In 2018 stapten negen vmbo-scholen in de pilot co-creatie volgens de ontwerpmethode design thinking. Eerst deden docenten een onderzoek onder leerlingen. ‘Een manier om te ontdekken wat leerlingen bezighoudt, is hen vragen wat ze zouden willen maken, zien, horen of doen op een festival’, tip Willems. ‘Wij zagen grote verschillen tussen stad en streek, van veel urban en hiphop in Almere tot en met kerstboom versieren in Dronten.’

Daarna stapten culturele partners in om samen te brainstormen en vervolgens een idee uit te werken tot een prototype en te beproeven. Een voorbeeld is zorgkunst: leerlingen praatten met bewoners met dementie van een zorgcentrum. Begeleid door twee kunstenaars verbeelden ze later op school de gehoorde verhalen. Aan het einde van de dag presenteerden de leerlingen hun kunstwerken en gedichten aan de bewoners. ‘Dit project maakte enorme indruk.’

De pilot is uitgegroeid tot Studio vmbo. Steeds meer scholen haken aan en gaan aan de slag met cultuureducatie. Najaar 2021 presenteert FleCk een toolkit met opgedane lessen.

Ook het mbo kan wel een culturele injectie gebruiken. Uit onze publicatie Een wereld vol mogelijkheden bleek al dat mbo-docenten met aandacht voor kunst echt eenlingen zijn. Goed nieuws dus dat binnen de aanstaande CmK-periode in schooljaar 2021-2022 een projectenregeling voor het mbo komt. Steekwoorden worden duurzaamheid, inclusie, participatie en regionale samenwerking. Nu al kun je aanvragen doen voor mbo-projecten bij Fonds21.

Op dit moment is er vooral binnen de lessen Nederlands en Burgerschap aandacht voor cultuur. ‘Maar de kansen liggen breder’, vertelt Rozemarijn Schouwenaar, werkveldspecialist bij LKCA. ‘Naast beroepscompetenties hebben studenten ook creatieve vaardigheden nodig.’ Sterker: creatieve oplossingen kunnen bedenken wordt steeds meer een beroepsvaardigheid.

Wij, LKCA, verzamelen praktijkvoorbeelden en coördineren de leergemeenschap Kunsteducatie in het mbo. Voor een goede samenwerking met het mbo, is het goed je te verdiepen in de opzet en het jargon van ROC’s, want die functioneren totaal anders scholen in het primair en voortgezet onderwijs. Er is bijvoorbeeld niemand verantwoordelijk voor cultuuronderwijs. ROC’s hebben een regiofunctie, zorg dus dat je regionaal samenwerkt. Ben je op zoek naar contacten? LKCA en Fonds21 helpen graag!

En vooral: sluit aan bij de cultuurbeleving van studenten. Want uit de evaluatie van de eerste programmaregeling Kunsteducatie voor mbo’ers van de opbrengsten van mbo-projecten vanuit Fonds21 kwam naar voren dat het perspectief van studenten nog te vaak onderbelicht bleef. Studenten op het MBO zijn gericht op hun toekomstige beroep. Alles wat daarbij aansluit, is kansrijk. ‘Schakel dus beroepsprofessionals in’, tipt Schouwenaar. ‘Een mooi praktijkvoorbeeld: een kapper die een rondleiding in het Rijksmuseum geeft langs kunstwerken met pruiken en andere bijzondere kapsels voor studenten van de kappersopleiding.’ ‘Dat idee pik ik graag in!’, reageert een deelnemer. Ook andere deelnemers hebben oog gekregen voor het mbo. ‘Laten we als instellingen met opleidingen delen wat een culturele ervaring studenten kan brengen.’

In schooljaar 2021-2022 starten vier pilots Training cultuurcoördinator voortgezet onderwijs. Meer informatie via jeffrey@kunstencultuur.nl.