Het tekort aan leraren in het primair en voortgezet onderwijs blijft groeien. Uit de eind 2022 verschenen Trendrapportage Onderwijsarbeidsmarkt po, vo en mbo 2022 blijkt dat het landelijke lerarentekort in het po 9,5% is (9700 voltijdbanen). In de G5 (hieronder vallen de gemeenten Amsterdam, Almere, Den Haag, Rotterdam en Utrecht) loopt dit zelfs op tot 15,2%.
Percentages voor het vo zijn lastiger te geven, maar ook daar blijven steeds vaker vacatures onvervuld. Notoire tekortvakken zijn de talen (behalve Engels) en de bètavakken (behalve biologie).
Het is de komende jaren dus alle hens aan dek. Een mogelijke oplossing is om mensen uit het culturele domein te rekruteren. Dan slaan we twee vliegen in één klap: terugdringen van het lerarentekort én meer aandacht voor kunst en cultuur in het onderwijs.

Is dat inderdaad een goed idee, vroeg Ronald Kox (LKCA) aan betrokken uit po en vo. Tim Janssen (directeur OBS Oscar Carré en bestuurslid van Cultuurprofielscholen PO) vindt voor het basisonderwijs het inschakelen van kunstvakdocenten een goede optie. Zeker nu er extra middelen zijn, zoals de NPO-gelden. ‘Maar we willen wel bevoegde leraren hebben.’ Oftewel, de kunstvakdocent moet ook lesbevoegdheid hebben en een of meer dagdelen zelfstandig een klas kunnen draaien. Alleen zo kan hij of zij het team ontlasten.
In het voortgezet onderwijs, dat al werkt met vakdocenten, gaat die vlieger niet op. CKV is ook geen tekortvak. Maar Kim Wannet (directeur IVKO en voorzitter Vereniging CultuurProfielScholen VO) ziet wel indirecte mogelijkheden: ‘We profileren ons als school die veel aan cultuur doet en dat helpt ons in de werving van leraren’, vertelt ze. ‘Een leraar Nederlands bijvoorbeeld ziet mogelijkheden voor literatuur. En veel bètadocenten zijn geïnteresseerd in de relatie tussen techniek en kunst.’

Kan het culturele veld ook voorzien in extra vakdocenten? Remco Littooij (VLS/VONKC) denkt van wel, als we de stille reserves weten aan te spreken. Uit onderzoek van twee jaar geleden blijkt dat slechts de helft van de kunstvakdocenten werkt voor of in het basisonderwijs.
Om dit werk voor hen aanlokkelijker te maken zouden vakleerkrachten regionaal (meer) kunnen samenwerken, zodat ze zich minder een eenling voelen en collega’s hebben om mee te sparren.
Precies om die reden heeft Codarts Rotterdam een pilot opgezet waarbij een muziek- en dansstudent samen lesgeven op een basisschool. ‘Mensen willen graag deel uitmaken van een team, vertelt hoofd educatie Ingrid Stoepker. ‘Bovendien oefenen studenten zo al in samenwerken en kijken vanuit diverse perspectieven naar een les.’ Die vakoverstijgende samenwerking is inderdaad een kans, zegt ook Wannet. ‘Het maakt het werk als leraar ook aantrekkelijker.’

Om het lerarentekort op te lossen moet het beroep bekender en aantrekkelijker worden. Daarom heeft SLO de Praktijkroute havo-Educatie ontwikkeld als schoolexamenvak voor de havo. ‘Leerlingen kunnen proeven aan het vak van leraar of educatief medewerker’, vertelt Pascal Marsman (SLO). Bijvoorbeeld door opdrachten te doen voor een school, museum of scouting. Komend schooljaar start een pilot op enkele scholen. ‘We hopen zo nieuwe talenten aan te boren.’
Daar mikken ook de vijf CmK-penvoerders in Gelderland op. ‘We zien dat kunstvakdocenten vooral gericht zijn op het vo en nauwelijks oog hebben voor het basisonderwijs, terwijl daar juist de vraag groeit’, vertelt Miriam van Meer (Rozet Onderwijs). Twee scholingstrajecten moeten daar verandering in brengen. ‘Met kunst voor de klas’ wil starters warm maken voor werken in het basisonderwijs. ‘Als kunst je vak is’ biedt kunstvakdocenten die al werken voor het po verdieping, bijvoorbeeld om vakoverstijgend les te geven en meer samen te werken met de groepsleerkrachten.

Om echt een bijdrage te leveren aan terugdringing van het lerarentekort is het belangrijk dat kunstvakdocenten meer meedraaien in een schoolteam. Rotterdam probeert dat te realiseren via het gemeentelijke programma Slim Organiseren. KCR en SKVR gaan in gesprek met scholen om ondersteuning op maat te bieden. ‘We willen echt aansluiten bij waar een school behoefte aan heeft’, vertelt projectleider Josien de Geus.
Een belangrijk onderdeel is pedagogisch-didactische scholing van kunstvakdocenten. Daarvoor werkt De Geus samen met de Thomas More Pabo.
Waar Rotterdam gericht is op langdurige samenwerking, biedt Lelystad een modulair programma dat scholen kunnen implementeren. Het lerarentekort in deze gemeente is zo nijpend dat scholen leerlingen regelmatig naar huis moesten sturen en in eerste instantie voor acute situaties hulp wordt gezocht. Zo ontstond het programma De Vijfde Schooldag. ‘Voor de leergebieden buiten het kerncurriculum hebben we aanbieders gezocht’, vertelt Ineke van Enk (Scala/Kubus). ‘Wij bieden niet alleen kunst en cultuur, maar bijvoorbeeld ook wetenschap & techniek.’ Het programma is zo opgezet dat de lessenseries samen voor diverse leergebieden een doorlopende leerlijn vormen.
Maar op dit moment zien basisscholen het vooral als noodverband. Oók in Rotterdam, dan zakt de samenwerking in op het moment dat een school alsnog een groepsleerkracht kan aannemen. Begrijpelijk, vindt schooldirecteur Tim Janssen. ‘Als de nood hoog is, hebben scholen geen tijd voor een visie op cultuuronderwijs. Dan willen ze iemand die taal en rekenen kan geven.’ De kunst is dus om ook die tweede klap te slaan: niet alleen brandjes blussen, maar juist ook het vuurtje voor cultuureducatie aansteken. En zo kunst & cultuur een stevigere plek in het curriculum geven.