Slavernij-educator bij NiNsee, docent erfgoed aan de Reinwardt Academie, teamlid van de Black Achievement Month, adviseur koloniaal en slavernijverleden van het Muiderslot en nog zo wat: het werkzame leven van Britt-Marie van der Drift is gewijd aan onderwijs en voorlichting over het koloniale en slavernijverleden. “Na mijn scriptie over de Marroncultuur van Jamaica ben ik steeds verder in het onderwerp gedoken. Het is zo interessant, er zijn zo veel haakjes. En hoe meer je weet, hoe meer dwarsverbanden je ziet.”

Juist die dwarsverbanden – tussen politiek, economie, kunst, religie enzovoort – ontbreken vaak in het onderwijs over het slavernijverleden, vindt ze. Slavernij wordt bijvoorbeeld nog vaak gepresenteerd als ‘iets van Suriname’ (de Cariben en Indonesië worden meestal vergeten), niet als gedeelde geschiedenis.
“Ik merk vaak dat docenten onzeker zijn”, zegt Van der Drift, die docentendagen organiseert. “Mijn advies is dan: begin desnoods klein, maar maak een begin. Er is veel materiaal online, goede documentaires. Je hoeft er geen dag mee kwijt te zijn.”

Het slavernijverleden zit niet standaard in het curriculum van pabo’s en lerarenopleidingen, maar hoe je dergelijke complexe onderwerpen op een integere, evenwichtige manier kunt behandelen zou volgens Van der Drift in het pakket moeten worden opgenomen.

“Cultuureducatie is juist zo’n mooi middel om het onderwerp extra verdieping te geven. Met tekenen, muziek, dans kun je makkelijker het gesprek aangaan en het zware onderwerp iets lichter maken. Wij hebben dit jaar bijvoorbeeld Keti Koti Junior georganiseerd, met een show waaraan kinderen meededen. Dat geeft trots, dat blijft hangen.”

Eigenlijk, denkt ze, kunnen de drie miljoen euro extra die staatssecretaris Uslu dit herdenkingsjaar voor cultuurparticipatie uittrekt, beter worden besteed aan de opleiding van docenten. “Want als je dit niet op een goede manier overbrengt, is dat een enorme gemiste kans.”

Eén kunstgeschiedenis, van de Grieken tot New York? Een achterhaald concept, laat Kitty Zijlmans zien in een cursuspakket voor voortgezet onderwijs.

Het cursuspakket Kunst in Mondiaal Perspectief (KiMP) is voortgekomen uit vragen uit het veld. Regelmatig stuiten kunstdocenten op de grenzen van hun kennis inzake hedendaagse en globale, lees: niet-westerse, kunst. De kunstwereld ontwikkelt zich de laatste jaren razendsnel, is diverser en inclusiever geworden. De kunstgeschiedenis echter zit nog stevig in het oude format.

“Het westerse paradigma”, zegt Kitty Zijlmans, emeritus hoogleraar World Art Studies, “sluit ontzettend veel uit en is ontoereikend in de hedendaagse, multilaterale kunstwereld. In de loop der tijd ben ik gaan inzien dat de kunstgeschiedenis uit de handboeken er maar één is, één draadje uit een complex weefsel van de ontwikkeling in de kunst wereldwijd.”

Zijlmans ontwikkelde in samenwerking met VONKC (Vereniging Onderwijs Kunst en Cultuur) een cursuspakket voor het voortgezet onderwijs met onder andere video-opnamen van colleges door Zijlmans, diapresentaties, kunstenaarsindexen en een literatuurlijst om docenten handvatten te bieden om kunstwerken in dat weefsel te plaatsen en te begrijpen. Het pakket is ook geschikt voor lerarenopleidingen en educatieve diensten van musea.

Bij Zijlmans viel het kwartje in de jaren tachtig. Linda Nochlins Why Have There Been No Great Women Artists? was een eye opener. “Zij wees op de ongelijke kansen voor vrouwen om kunstenaar te worden, en kunsthistorica als Griselda Pollock ontmaskerden de gangbare kunstgeschiedenis als een mannelijk, wit en westers discours. Alles wat daarvan afweek viel af, kwam niet in de handboeken en niet aan de museummuren. Maar kunst is overal ontstaan, niet alleen in Griekenland. Overal is uitwisseling geweest, op een dieper niveau is er verwevenheid. Dat wil ik terugzien in een kunstgeschiedschrijving die niet meer in die grote, lineaire lijnen is geschreven, want daardoor mis je de knooppunten en invloeden.”

Al sinds groepen mensen zich over de aardbol bewegen, vertoont kunst vormen van vermenging. “Soms geleidelijk, soms ongewild, zoals in het koloniale tijdperk, namen mensen hun eigen culturele bagage, objecten en tradities mee”, aldus Zijlmans. “Kijk naar de Nederlandse koloniale geschiedenis: wat is hierheen gekomen, wat hebben we daar gebracht? Zo kun je interculturele verbindingen zien als een weefsel van knooppunten, zonder hiërarchische rangschikking. Dat is tegengesteld aan het heersende causale denken. Maar er zijn vele tijdlijnen, parallel en verwikkeld.”

Ter illustratie noemt zij de mixed media installatie The Soul of Salt van de Surinaams-Nederlandse Patricia Kaersenhout: een kegelvormige berg zout, gecombineerd met een film. Maar er zijn veel meer draden te spannen dan enkel de stilistische. Het kunstwerk onderzoekt de Afrikaanse diaspora als gevolg van slavernij en slavenhandel en verwijst naar een legende uit de Caribische cultuur.

Het zout is afkomstig van Bonaire, waar Nederland een hard koloniaal bewind voerde en koloniale machtsverhoudingen nog steeds voelbaar zijn. De mythe gaat dat tot slaaf gemaakte Afrikanen geen zout meer aten omdat ze zo lichter hoopten te worden en te kunnen terugvliegen naar Afrika. Het kunstwerk symboliseert hun verdriet en verlangen naar vrijheid. Daarmee ligt het op een knooppunt van koloniale geschiedenis, wereldwijde handel, politiek, identiteit enzovoort.

Waar begin je een dergelijk complex ‘weefsel’ te ontwarren? In de video-opnamen van Zijlmans’ colleges belicht zij diverse thema’s, waaronder ‘Affect en Agency’, ‘Engagement’, ‘Band met traditie’ en ‘Wereldbeelden’. Haar belangrijkste aanbeveling: “Begin vanuit het werk zelf, begin in het heden. Kijk naar de materialiteit, de kunstenaar, hoe die zichzelf positioneert, hoe het werk zich verhoudt tot werken die gelijktijdig zijn gemaakt, de verwantschappen. Hoe staat het werk in een andere culturele traditie, is er sprake van interculturele vermenging?”

Tijdens de colleges maakt Zijlmans mappings van de besproken kunstwerken; een soort ‘familie-opstellingen’ waarin ze vanuit een centraal cirkeltje (het kunstwerk) lijnen trekt naar andere kunstenaars, het koloniale verleden, religie, handel enzovoort. Onderling kunnen die omringende cirkeltjes ook weer verbonden zijn. “Zo ga je verder kijken en ontstaat een weefsel met het kunstwerk als knooppunt.”

Voor dat complexe weefsel volstaat één kunstgeschiedenis niet. Zijlmans realiseert zich dat het voor docenten moeilijk is die los te laten, ook al voelen ze de noodzaak. “De lespakketten zijn op de canon ingericht, want daar toetst het eindexamen op.” De verandering moet dus van bovenaf komen; curriculum en eindexamenformat moeten rigoureus worden aangepakt. “Zo niet, dan sluit het onderwijs straks totaal niet meer aan op de ontwikkelingen.”

Het cursuspakket is te bestellen via Vonkc.