Samen met de Taalunie doen wij al enige tijd onderzoek naar de raakvlakken tussen taal en muziek. Belangrijke vraag daarbij is hoe scholen die samenhang kunnen benutten om talige en muzikale vaardigheden te stimuleren. Taalwetenschapper Mieke Smits (Taalunie) en Michel Hogenes (muziekdocent en -pedagoog De Haagse Hogeschool en Codarts) lichtten in dit atelier verschillende parallellen tussen taal en muziekontwikkeling toe en zoomden vervolgens in op concrete kansen voor het maken van taal- muziekcombinaties in de les.

Bij taal en muziek wordt de ontwikkeling gevoed door auditieve input. Hoe meer en gevarieerder het aanbod in hun omgeving, hoe vaardiger kinderen worden in muziek of taal. Naast een rijk aanbod wordt de ontwikkeling ook gestimuleerd door veel interactie, feedback en kansen om te experimenteren.

Ook inhoudelijk delen beide ‘talen’ veel kenmerken. ‘Klank, vorm en betekenis zijn bij beide belangrijk’, aldus Hogenes. Luister maar naar dreumesen die bezig zijn taal te ontdekken: je hoort hoe ze niet alleen experimenteren met klanken, maar ook met toonhoogte en ritme. En later leren ze welke betekenis daaruit voortvloeit. Taal en muziek lenen zich kortom goed voor het maken van slimme combinaties van vakken, zoals ook Curriculum.nu bepleit.

Taal is het voertuig voor alle vakken. Daarom verwerven leerlingen bij elk vak steeds meer taal. Bij de muziekles komt daar nog een schepje bovenop, door de samenhang tussen taal en muziek. Expliciet stilstaan bij de verwoording van het muzikale stimuleert het leerproces in beide vakken. ‘Als kinderen instrumenten mogen gebruiken en uitproberen, kunnen ze hun ervaringen via taal delen met anderen’, vertelt Smits. ‘Door er woorden aan te koppelen kun je de ervaring verdiepen.’

Benoemen wat je doet, is ook Smits’ tip aan medewerkers in de kinderopvang: ‘Praten met kinderen tijdens spel is heel belangrijk. Taal beklijft beter als je het koppelt aan handelingen.’ Smits en Hogenes presenteerden een ontwerpmodel waarin ze de in Curriculum.nu genoemde elementen van muzikale conceptuele ontwikkeling koppelen aan die van taal.

(Lees verder onder het filmpje en het model)

Dit model kun je benutten om lessen te ontwerpen waarin taal en muziek hand in hand gaan. ‘Wij spreken liefst van het zoeken naar kansen voor de benutting van de samenhang tussen de twee vakken en hebben zeker geen totale integratie van de twee op het oog’, licht Hogenes toe. Immers, beide vakken kunnen elkaar verrijken, maar het is niet zo dat ze geheel in elkaar opgaan. Ze vormen eerder een Venn-diagram met een gedeeld domein en ieder een eigen domein. Het model is dus zeer zeker geen opmaat om de muziekles van het rooster te schrappen en de vakleerkracht muziek te ontslaan, benadrukken Hogenes en Smits.

De vaardigheden in het model zijn niet hiërarchisch geordend. Ze kunnen in elke willekeurige volgorde aan bod komen, in één les of in een serie. Het model helpt je om na te denken over welke taal- en muziekelementen je in je les(sen) stopt, wat de samenhang is en hoe je die kunt versterken. Zo kun je eraan werken dat muziek in de taalles meer wordt dan louter versiering en dat taal in de muziekles ook de taalontwikkeling stimuleert.

In subgroepjes gingen deelnemers met het ontwerpmodel en zelf ingebrachte praktijkvoorbeelden aan de slag. Een groepje werkt een idee uit om de verteltafel op te bouwen rondom een lied in plaats van het gebruikelijke boek. Met de Sinterklaastijd in aantocht suggereert iemand het lied ‘Zwarte Piet ging uit fietsen’. Dat kan niet, reageert de leerkracht, ‘Zwarte Piet’, daar doen we niet meer aan. Maar ‘zwart’ is natuurlijk simpel te vervangen door een ander bijvoeglijk naamwoord, zoals ‘oude’ of ‘lieve’. En voor ze het weten zitten ze diep in de combinatie taal en muziek. Immers, welk bijvoeglijk naamwoord bekt en zingt het fijnst?

‘Door samen te werken met het ontwerpmodel ga je echt de diepte in’, concluderen deelnemers. Het maakt je bewust van waar je mee bezig bent. Zo ben je bij jonge kinderen snel geneigd alleen maar met ervaren en handelen bezig te zijn. ‘Taal- en muziekdoelen stellen is daarom heel belangrijk.’

Het lukt basisschoolleerlingen al heel goed om te onderzoeken en analyseren. ‘Wat hoor ik? Wat gebeurt er als ik hard blaas en wat als ik zacht sla? Gaat de melodie omhoog of omlaag?’ Ervaren en handelen zijn heel belangrijk, maar doen en denken gaan dus gelijk op. Het is wel duidelijk dat je de begrippen uit het model samen moet uitdiepen: wat verstaan we eronder en wat betekenen ze voor mijn doelgroep? ‘Zorg wel dat het model geen afvinklijstje wordt’, stellen deelnemers. ‘Benut het vooral om je denken over het combineren van de muziek- en taalles richting te geven’. Die kruisbestuiving, zo concludeert iedereen, blijkt bijzonder boeiend.

Meer literatuur vind je in onze informatiebank!