Domeinoverstijgend samenwerken kan een gemeente veel opleveren, denk aan innovatiekracht en het bereiken van doelen en doelgroepen. Voorwaarde daarbij is wel dat ambtenaren en programmamakers in cultuur, zorg en welzijn samenwerken aan gemeenschappelijke doelen. ‘Actieonderzoek kan een katalysator zijn voor verandering,’ stellen Mark Smelik en Bettine Pluut van Pluut & Partners. Deze manier van werken bestaat uit actief veranderen en tegelijkertijd onderzoek doen, met als een van de resultaten inzicht in de werkzame elementen en slimme interventies die samenwerking in gemeentelijk beleid bevorderen. Alle resultaten zijn te lezen in Hoe doen we het samen (goed)? Samenwerking tussen cultuur, zorg en welzijn in gemeentelijk beleid.

Actieonderzoek is vooral geschikt voor het oplossen van ingewikkelde, taaie problemen die je niet los kunt zien van hun context. Daarom vindt dit onderzoek in de praktijk plaats, en altijd samen met betrokkenen. Actieonderzoek kent een cyclische aanpak in kleine stapjes. ‘Daardoor kun je bij elke stap onderzoeken wat er aan de hand is en hoe je iets kunt veranderen,’ vertelt Smelik. ‘Bij elke actie kijken we wat die oplevert. ‘Alle kleine stapjes samen maken de grote verandering,’ stelt Pluut.

De cyclus van actieonderzoek bestaat uit vier fasen: 1) het stellen van een diagnose, 2) een actieplan maken waarmee de betrokkenen aan de slag gaan, 3) daarop evalueren en reflecteren zodat je 4) op basis van een diagnose van waar je dan staat, weer een nieuw actieplan kan maken. Dan start de cyclus opnieuw.

Omdat de actieonderzoekers niet aan de zijlijn staan, maar actief betrokken zijn, heeft actieonderzoek direct impact op taaie problemen uit de praktijk. Het onderzoek zelf is immers het veranderinstrument. Als voorbeeld noemt Bettine Pluut de inzichten die een interview opleveren en die meteen in de praktijk kunnen worden gebracht. Ook heeft actieonderzoek impact op de betrokkenen, zij leren over zichzelf, over samenwerken en over een constructieve houding rond de verandering. Tot slot levert actieonderzoek nieuwe kennis op, het derde niveau van impact.

Actieonderzoek als veranderinstrument kent de volgende voordelen:

Assen is een van de gemeenten die met actieonderzoek aan de slag is gegaan. ‘We waren al langer bezig met het maken van de verbinding tussen cultuur en het sociaal domein,’ vertelt Maarten Ton, beleidsadviseur in Assen. ‘Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) was een unieke gelegenheid om cultuur te koppelen aan het sociaal domein. Tenslotte is cultuurparticipatie hierin opgenomen. Via interventies konden we cultuur koppelen aan diverse onderdelen van GALA zoals Welzijn op Recept of Sociale Basis. Dat was het vertrekpunt voor ons actieonderzoek. We wilden daarbij verankering voor de lange termijn. Dan heb je acties nodig om deze manier van werken ‘ervaarbaar’ te maken. Denk aan een theatervoorstelling over mensen met schulden. Deze ondersteunt om het gesprek hierover te voeren met deze groep. Juist dit soort culturele interventies helpen om cultuur in GALA te integreren.’

‘Actieonderzoek heeft ervoor gezorgd dat de verbinding tussen het sociaal domein en cultuur in Assen op de agenda is gekomen,’ stelt collega beleidsadviseur Afien Valkenborg. ‘Wel zijn we ervan doordrongen dat actieonderzoek om een goede voorbereiding vraagt. We zouden daar nu nog meer tijd in steken en alle stappen bewuster zetten. Sowieso is tijd een valkuil omdat we het naast een stevig takenpakket deden. Daardoor haal je er niet alles uit.

In Assen staat domeinoverstijgend samenwerken nu goed op de agenda en het is verankerd in
GALA. ‘Daar heeft dit actieonderzoek zeker aan bijgedragen,’ aldus Afien. ‘De beleidsmedewerkers van het cultureel en het sociaal domein werken nauwer samen. We staan daarmee in de startblokken van iets moois wat we op termijn kunnen verzilveren.’