Deze blog is onderdeel van de blogreeks ‘Culturele praktijken in beeld’, waarin LKCA laat zien dat het begrip ‘cultuur’ breder is dan vaak wordt vermoed. Bekijk ook de andere blogs en stel je open voor culturele praktijken die nu buiten het blikveld van de mainstream vallen.

Wij hadden een afspraak met Sjaak, Hans en Jaap in het kader van een onderzoek van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed naar de verschillende ‘erfgoedgemeenschappen’ in Gouda.

We nemen plaats in het karaktervolle werkschuurtje en de heren vertellen. “De Heemtuin valt te karakteriseren als een verzameling kenmerkende landschapselementen van het traditionele Zuid-Hollandse veenweidegebied.” In de Heemtuin zijn veel historische gewassen en landschapselementen te vinden die ook op traditionele wijze worden beheerd en benut. Denk bijvoorbeeld aan een stinzenbos, “een écht cultuurhistorisch landschap.” Hierin groeien bolgewassen die vroeger in kasteel- en kloostertuinen te vinden waren en die via handelscontacten en kruisvaarders uit het Midden-Oosten naar Nederland kwamen. Of denk aan de kruiden- en vlindertuin, waarin onder andere keukenkruiden, verfkruiden en kruiden met geneeskundige krachten groeien. “Dit zijn dezelfde kruiden die je rond een historische boerderij of een klooster zou kunnen vinden”, zegt Jaap.

De groene vingers van ruim dertig vrijwilligers houden de Heemtuin bij. Het is een wat oudere groep, iedereen is ongeveer rond de vijftig jaar. Sjaak, Hans en Jaap vertellen ons dat gezelligheid en onderlinge banden belangrijk zijn. Zo is er elke woensdag een gezamenlijk theemoment na de shift en probeert de groep af en toe excursies te organiseren, zoals naar een andere heemtuin of een natuurconcert.

Maar, vrijwilliger zijn bij de Heemtuin vergt ook flink wat tijd en is hard werken. “We hebben het over een cultuurlandschap dat onderhouden en beheerd moet worden.” Daar is veel kennis van traditionele en ecologische methoden van landschapsbeheer voor nodig. Hierin vult iedereen elkaar aan: “De één weet meer van het één en de ander van het ander.” In de praktijk doen de vrijwilligers veel taken routinematig, zoals grondwaterpeil- en terrein checks, het bouwen van een broeihoop voor ringslangen of het omschoffelen van de grond. “Wij zeggen altijd: ‘blik op oneindig en verstand op nul.’”

Naast een grote passie voor de natuur is er ook een sociale drijfveer: “Hoe aangenaam is het nu om met een grote groep aan een doel te werken. Het is niet leuk om in je eentje te ploegen op het veld, de gezelligheid van samen zijn maakt het leuk!”

Voor het voortbestaan van de Heemtuin is het belangrijk dat er genoeg vrijwilligers zijn, dus de stichting is altijd op zoek naar nieuwe aanwas. Het werven van nieuwe leden gebeurt vooral mond-tot-mond. Twee van de heren die we interviewen zijn zelfs aangesproken toen ze in hun voortuin aan het werk waren. Verder worden er wel eens oproepen voor nieuwe vrijwilligers op de website en op sociale media geplaatst.

Omdat de huidige groep wat ouder is, wil de Heemtuin juist ook jongere mensen bereiken. Dit doen ze door publieke activiteiten te organiseren zoals open dagen, excursies en werkdagen. De Heemtuin doet bijvoorbeeld mee aan de Nature Impact Days van de provincie Zuid-Holland en geeft educatieve lessen aan basisschoolgroepen. Door volwassenen, jongeren en kinderen te laten ervaren hoe het is om samen buiten bezig te zijn, hoopt de stichting nog meer ‘buitenmensen’ te vinden die het beheer van de Heemtuin met hen willen voortzetten. Want, zeggen de heren: “als wij het beheer niet doen zoals wij het doen, dan verruigt en verwildert het. Dan bebost het landschap en zou het landschap zoals wij het in stand houden verdwijnen.”

Sjaak, Hans en Jaap ondertrepen de voorbeeldfunctie van de Heemtuin. De stichting wil zich blijven doorontwikkelen als kenniscentrum voor vrijwillig natuurbeheer. De specifieke kennis en deskundigheid die zij vergaren tijdens het werken, willen zij doorgeven aan andere mensen en soortgelijke initiatieven. Ze hopen een inspiratiebron te zijn voor iedereen om (anders) met de natuur om te gaan.

Met een zakje vol zelfverbouwde aardappeltjes en genoeg materiaal voor ons onderzoek vertrokken wij weer uit de Heemtuin. Terug naar het stadse leven.

Auteurs: Victoria Verkerk en Carlijn Vos