Onder vrijwilligers in erfgoed verstaan we participanten met een ondersteunende rol. Zoals een rondleider in een museum, een publiekbegeleider tijdens een evenement, een tuinman van een kasteel en een bestuurslid van een historische vereniging. We hebben het over beoefenaars in erfgoed als iemand uitvoerend of inhoudelijk actief met erfgoed bezig is. Die bijvoorbeeld molenaar is, het ambacht van papierscheppen uitoefent, de marroncultuur levend houdt, voorouderonderzoek doet of hennakunst maakt.

25% van de Nederlanders doet ‘iets’ met erfgoed, volgens het Sociaal Cultureel Planbureau. Uit historische belangstelling, passie of overtuiging, maar vaak ook om andere mensen te ontmoeten of ‘er weer bij te horen’.

De erfgoedsector is heel breed en strekt zich uit van monumenten en landschappen tot religieus erfgoed, industrieel erfgoed, maritiem erfgoed, mobiel erfgoed, materieel erfgoed (musea en archieven), immaterieel erfgoed (ambachten, tradities, rituelen en festivals), herinneringserfgoed (koloniaal verleden en WO II) en archeologie.

Er zijn net zoveel beoefenaars als dat er vormen van erfgoed zijn. Al zal niet iedereen zich altijd door die term aangesproken voelen. Zo noemt iemand die in de vrije tijd met archeologie bezig is zich bijvoorbeeld geen beoefenaar maar amateurarcheoloog. Iemand die aan voorouderonderzoek doet is een amateurgenealoog. En als je historische gebeurtenissen naspeelt ben je een re-enactor of geschiedenisspeler.

Erfgoedbeoefenaars zijn heel verschillend georganiseerd, als ze al zijn georganiseerd. Van erfgoedverenigingen en -gemeenschappen tot archeologiekoepels, heemkundekringen en historische verenigingen.

Een erfgoedgemeenschap is een (wisselende) groep mensen, die vanuit intrinsieke motivatie en interesse voor cultureel erfgoed een sociaal verband met elkaar aangaan, zowel formeel als informeel. Voor het behoud van erfgoed en het doorgeven van passie, kennis en vakmanschap zijn deze communities of erfgoedgemeenschappen van groot belang. Immaterieel erfgoed staat bijna synoniem voor participatie.

Een erfgoedgemeenschap is volgens Erfgoed Brabant succesvol als er sprake is van saamhorigheid en iedereen welkom is. Ze moeten dynamisch zijn en zich actief openstellen voor mensen van een andere afkomst of achtergrond.

Veel Nederlanders doen in hun vrije tijd aan archeologie en voorouderonderzoek. Tijdens de coronapandemie waren veel vrijwilligers en beoefenaars aan huis gebonden en internet bood toen uitkomst. Via websites als velehanden.nl gaan ze van huis uit met historische documenten aan de slag. Of ze speuren via luchtfoto’s het landschap af naar archeologische vindplaatsen, zoals in het burgerwetenschapsproject Erfgoed gezocht.

In de museum- en erfgoedsector spelen vrijwilligers een belangrijke rol. Door hun kennis en inzet zorgen zij ervoor dat erfgoed toegankelijk en interessant is voor zoveel mogelijk mensen. Ook vormen ze door hun enthousiasme een belangrijke schakel naar een groter en meer divers publiek.

In de beleidsbrief Erfgoed telt, over het beleid tot 2021 op het gebied van erfgoed, gaf minister Ingrid van Engelshoven aan de deskundigheid van en waardering voor erfgoedvrijwilligers te willen bevorderen. Nu met corona vrijwilligers noodgedwongen thuiszitten, eenzaamheid op de loer ligt en veel kennis verloren dreigt te gaan, is deze ondersteuning harder nodig dan ooit.
Dit beleid heeft geresulteerd in de volgende regelingen en initiatieven:

Veel vraagstukken die in de erfgoedsector spelen, met name bij het immaterieel erfgoed, zijn vergelijkbaar met die in de amateurkunst. Voor erfgoedvrijwilligers en -verenigingen zijn dat zoal:

Beoefenaars erfgoed

Vrijwilligers erfgoed

Foto bovenaan: vrijwilligers in de handwerkplaats in het Zeeuws Museum | Foto: Zeeuws Museum