Als coördinator didactiek & deskundigheidsbevordering van het Landelijk Netwerk Filmeducatie (LNF) was Bastiaan van Werven nauw betrokken bij de ontwikkeling van de leerlijn Filmeducatie, die in september werd gelanceerd. In dit LKCAtelier brengt hij de belangrijkste les uit die leerlijn dan ook gelijk in de praktijk.

Met vijf stellingen prikkelt Van Werven de deelnemers om hun eigen beleving en liefde voor film(educatie) met één woord te benoemen. Bijvoorbeeld: ‘Film betekent voor mij …’. (met antwoorden onder meer: creativiteit, plezier, verbeelding, emotie, verwondering en andere wereld). Of: ‘Na het lezen van de leerlijn film kwam dit gevoel bij me op: …’ (yes! in de war, kritische houding, diepgang, bruikbaar, tof en aan de slag!).

De doorlopende leerlijn werd samen met een visiestuk gelanceerd. ‘Onze missie is om filmeducatie in het onderwijs te verankeren,’ licht Van Werven toe. ‘De leerlijn is een concrete uitwerking van hoe je dat kunt aanpakken.’ Onderlegger van de leerlijn zijn de ervaringen van een kernteam bestaande uit zes enthousiaste leraren. Zij hebben op een rijtje gezet wat ze al doen en wat goed werkt in de klas. ‘We wilden een leerlijn die specifiek genoeg is om te inspireren en breed genoeg is om er veel verschillende activiteiten aan te hangen.’

Centraal staan vijf vaardigheden:

Van Werven neemt iedereen nogmaals mee in de kracht van beleving. Hij laat The Critic (1963) zien. Dat is een korte animatiefilm met telkens veranderende zwarte stippen, lijnen en figuren op een gekleurd vlak. Een mannelijke voice-over probeert te duiden wat hij ziet: ‘What is this?! … must be a cartoon …. O, this is cute. I know what it is …’ Gevraagd naar ieders kijkervaring wordt meteen duidelijk hoe die van persoon tot persoon kan verschillen. Een deelnemer zegt lichtelijk geïrriteerd te raken omdat ze er geen verhaal in ontdekken kan. Een tweede vindt het juist een geestig filmpje: ‘Ik herken in de voice-over de manier waarop mensen vaak naar kunst kijken.’ En een derde was gefascineerd door het samenspel van figuren en geluid.

Van Werven daagt iedereen uit na te denken hoe je over wat je in de klas met dit filmpje zou kunnen doen. De ideeën variërend van hen zelf een stopmotion-film laten maken met geometrische figuren tot en met het samen onderzoeken van de eigen rol van beeld en geluid. De oefening maakt duidelijk waarom starten vanuit de beleving het uitgangspunt is van de leerlijn, vertelt Van Werven. ‘Wat vaak gebeurt in de klas: de leerlingen bekijken een film en krijgen daarna een opdracht. Maar juist het verwoorden van de beleving is belangrijk, omdat leerlingen zich dan gaan verbinden met en nadenken over wat ze zien en horen.’

In subgroepen gaan deelnemers zelf aan de slag met een korte film. Ze bespreken de beleving en bedenken van daaruit een doelgroep en een lesactiviteit. De leerlijn blijkt daarvoor goede handvatten te bieden. Bij Lovefield, een film die de kijker kundig op het verkeerde been zet, nodigt bijvoorbeeld uit voor een kijkopdracht: zet de film na een minuut of zo stil en vraag leerlingen naar hun verwachtingen. En een opdracht kan zijn dat leerlingen (14-15 jaar) eerst een filmgenre naar keuze plus bijbehorende conventies onderzoeken om vervolgens zelf een script te maken waarin ze daarmee spelen.

Het animatiefilmpje In a heartbeat, over een jongen die zijn hart letterlijk en figuurlijk verliest aan een andere jongen, leent zich goed voor een les in groep 8 of de brugklas over verliefd zijn en een onderzoek naar hoe je emoties kunt verfilmen zonder dialoog. Slurp ten slotte, over een jongetje dat op het idee komt om zijn soep slurpende oma een rietje cadeau te doen inspireerde een groep tot een originele activiteit in de kleuterklas: een slurpconcert.

De unieke waarde van filmeducatie? Een directe zintuiglijke ervaring die je laat meeleven en inleven, die zich leent om gevoelige thema’s bespreekbaar te maken. En om samen na te denken over beeldtaal en hoe beelden je blik kunnen beïnvloeden. ‘Bewust leren kijken’, zo vat iemand het samen. ‘En zo leer je kritisch kijken en denken.’

Kijk de presentatie van de leerlijn film op het Nederlands Film Festival 2020 terug, waar docent Kimber van Valkenburg de leerlijn illustreert aan de hand van een online les over de korte animatiefilm Munya in mij.