Evert Bisschop Boele heeft zijn tweede vierjarige termijn als hoogleraar niet helemaal volgemaakt. Corona strooide roet in het eten. Door de lockdowns lukte het niet om zijn onderzoek naar instellingen die samenwerken met onverwachte partners, zoals buurtgenoten, uit te voeren. ‘Uiteindelijk bleef er te weinig tijd over om het onderzoek goed te doen. Toen zei ik tegen LKCA: het is niet fair om het af te raffelen, geef iemand anders maar de kans. Ook door privéomstandigheden kwam het me beter uit om iets eerder te stoppen.’

‘Ik ben geïnteresseerd in wat het voor mensen betekent om aan cultuur te doen. Daarbij onderzoek ik bij voorkeur vormen van cultuurbeoefening die onder de radar blijven, die de cultuursector niet zo serieus neemt. Bijvoorbeeld verhalenvertellers, deelnemers aan open podia, sacred harp koren, vrienden die samen rappen of mensen die thuis schilderijen maken. Allemaal activiteiten waarvan niemand heeft gezegd: dit moeten jullie doen. Mensen krijgen er ook geen subsidie voor, ze doen het spontaan.’

‘De beoefenaars, al ben ik ook geïnteresseerd in het publiek. Ik vind het onderscheid tussen beoefenaars en publiek, tussen wat actieve en passieve cultuurparticipatie heet, nogal star en gekunsteld. Dat is vooral iets van beleidsmakers. Bij cultuureducatie heb je dat ook: cultuur maken en meemaken. Ik wil daar graag uit.’

‘Als ik vanaf een afstand naar de cultuursector kijk, vind ik dat het te veel gaat om: wat professionele kunstenaars doen, is goed voor de mensen, daar worden ze beter, socialer en slimmer van. Ze moeten naar ons toe komen en wij moeten voor ze zorgen. Dat betekent dat je de ander altijd in een afhankelijke positie dwingt. Maar dat is niet wat ik zie in het dagelijks leven. Daar doen mensen gewoon hun eigen ding, ze zingen zelf of gaan zelf verhalen vertellen. En dat beschouwen we te weinig als onderdeel van de cultuursector. De wereld bekijken vanuit de professional doet onrecht aan wat heel veel mensen doen en beleven.’

‘Ja, laten we dat er vooral onder rekenen. In een column voor Cultureel Kapitaal pleitte ik ervoor om ook paaldansen en wildbreien te rekenen tot cultuurbeoefening. Het kan nog veel breder. Een goed voorbeeld van hoe het ook kan, vind ik de inventaris immaterieel erfgoed. Dat is een bizarre, maar ook mooie lijst. Motorcrossen in de Achterhoek staat er bijvoorbeeld op. Is dat nou erfgoed?!, hoor je dan. Maar als mensen er moeite voor doen om op die lijst te komen, is het dat. Die openheid vind ik erg mooi. Er zit geen instantie boven die bepaalt wat wel en geen erfgoed is.’

_{Wildbreien | ©flickr, Carolien Coenen}

Er is inderdaad een reddingsplan voor de amateurkunst. Maar opvallend is wel dat dit plan zich vooral lijkt te richten op traditionele vormen van kunstbeoefening, op clubs die al een stem hebben. Ik merk nog weinig belangstelling voor bijvoorbeeld punk- en hiphopbandjes. Bovendien ligt er heel veel nadruk op begeleiding en ondersteuning van amateurs, terwijl ze vooral gebaat zijn bij goede faciliteiten. De rest kunnen ze vaak zelf wel.’

‘We hebben enkele mooie casestudies kunnen doen, naar onder meer verhalenvertellers en sacred harp koren. In een themanummer van Cultuur+Educatie hebben we daarover bericht. Ik heb een theoretisch kader ontwikkeld voor hoe je die alledaagse praktijken kunt onderzoeken vanuit een etnografische benadering. Dat houdt in dat je van binnenuit een beeld opbouwt van wat mensen doen en wat de waarde daarvan voor hen is. Je observeert, houdt interviews, verzamelt materiaal, zoals liedteksten, notulen, filmpjes van optredens enzovoort. En je doet zelf mee.’

‘Ik ging elke dinsdagavond naar dat koor. Eerst zong ik mee en later was ik hun basgitarist. Uiteindelijk duurde dat tien jaar. Zo lang was niet nodig, maar ik vond het ook leuk. Voor een goede etnografie moet je wel minimaal één jaar volwaardig meedraaien. Je krijgt dan echt goed zicht op wat cultuurbeoefening voor mensen betekent.’

‘Een bekende anekdote is dat een koor een cd wilde opnemen en het resultaat ongewoon geordend en strak was, maar niet meer klonk als een shantykoor. Ze raakten dus iets kwijt. Musicologisch kun je een shantykoor beschrijven als niet zo goed gelukt homofoon zingen, maar ook als goed gelukt heterofoon zingen. Alleen erkennen we dat laatste in Nederland eigenlijk niet. We denken alleen in termen van polyfonie en homofonie, met een vaste verhouding van stemmen tot elkaar. Bij heterofonie is er een melodie die iedereen net op een eigen manier zingt en versiert. Dat is wat er in dat koor gebeurt: het is homofoon en heterofoon tegelijkertijd. Ik vind het leuk om dat te kunnen verbinden aan het sociaal functioneren van zo’n koor, zoals die openheid en inclusiviteit. Mijn boodschap aan musicologen is: we zitten te veel vast in of-of denken. Ik denk steeds meer dat en-en denken beter is. Uiteindelijk gaat het erom te begrijpen wat er gebeurt.’

‘Jazeker. Een collega onderzoekt mini-biebs, een voorbeeld van hoe mensen met literatuur omgaan in het dagelijks leven. Daar komt geen professional aan te pas. Zelf ga ik onder meer onderzoek doen naar streektaalmuziek.’

‘In Nederland is dat landschap heel schraal. In Engeland en Duitsland struikel je over hoogleraren in dit gebied. Daar gebeurt heel veel hoogwaardig onderzoek. Bij ons is dat mondjesmaat. Edwin van Meerkerk (Radboud Universiteit) is de enige hoogleraar. Er zijn wel enkele lectoren, maar die krijgen veel minder tijd en geld voor onderzoek. Daarom hoop ik dat LKCA de bijzondere leerstoelen in stand houdt. Ze voegen echt iets toe aan het onderzoeksveld, namelijk een fundamentele bezinning op cultuurparticipatie en -educatie. Ik vond het een enorm voorrecht om de leerstoel te mogen bekleden. Misschien hoopte LKCA op harde cijfers over de kracht van cultuurparticipatie. Maar ik wilde juist die andere kant, die waarde van binnenuit, laten zien. Ik kan niet anders zeggen dan dat LKCA me daarvoor alle ruimte heeft gegeven.’