Vanuit het HKU lectoraat Research in Creative Practices (2015-2020) en het onderzoeksprogramma Methodologie Maakonderzoek (2019-2021) hebben Jan IJzermans en Arja Veerman de afgelopen jaren 200 verhalen van makers uit diverse kunstdisciplines verzameld. Doel was om kennis over maakprocessen boven tafel te krijgen, die vaak impliciet blijft. Wat doen makers bijvoorbeeld als ze even niet verder kunnen? Kunnen we zichtbaar maken wat er precies gebeurt in die sluimerende tussenperiode? Wat bedoelen makers als ze zeggen dat ze aan het schetsen zijn?

Ze brachten alle opgedane kennis terug naar tien centrale concepten die kenmerkend zijn voor maakprocessen. Die processen zijn in beweging komen, verzamelen, kaderen (jezelf beperkingen opleggen kan een creatief proces op gang brengen) en afstand nemen. Bovendien is in elk maakproces de maker zelf aanwezig, met al zijn ervaringen, emoties en gedachten.

Vertrekken vanuit jezelf is krachtig en kwetsbaar tegelijk. Veerman en haar collega’s Lenno Verhoog en Simona Kicurovska laten dat de deelnemers aan het LKCAtelier ervaren. Eerst door hen in kleine groepjes te laten bespreken hoe je, bijvoorbeeld in het onderwijs, kunt werken aan een veilige sfeer. Daaruit rollen woorden als acceptatie, een open houding, ruimte voor experiment, kwetsbaarheid, gelijkwaardigheid en helderheid.

Tot zover de theorie. Hoe werkt dit in de praktijk? Ter voorbereiding schreven alle deelnemers een brief over iets wat hen bezighoudt maar nooit met iemand over durfden te praten. Een werkvorm die afkomstig is van filmmaker en mediadocent Wiam Al Zabari, die door ziekte helaas niet zelf aanwezig kan zijn. Lenno Verhoog neemt zijn rol waar en peilt of iemand de brief wil voorlezen.

Het blijft stil. Arja Veerman werpt zich op, vooraf is dat zo doorgesproken. Zou zij zelf de vraag, indien nodig, ter plekke willen overwegen? Ze besluit haar brief te openen en leest deze voor. ‘Ik voel de spanning en ben zenuwachtig’, bekent ze voordat ze begint voor te lezen. Ze vertrouwt ons een persoonlijk verhaal toe rondom het overlijden van haar moeder in haar tienertijd en welke dilemma’s dat nog steeds bij haar oproept. Zij zou daar misschien wel een werk van willen maken; in het haar vertrouwde genre zou dat een roman kunnen worden, maar tot nu toe durft ze die stap niet te zetten. Ze worstelt met loyaliteiten en ze is bang dat ze iemand kwetst.

Iedereen is er stil van. ‘Heel moedig’ en ‘indrukwekkend’, is het algehele gevoel. Het wordt de start voor een maakopdracht: maak een prototype voor een kunstwerk waarin je uitdrukt wat Veermans verhaal bij je oproept, wat kun je haar kunt teruggeven of wat je zelf nodig hebt om een geheim te openbaren.

Binnen tien minuten ontstaan prachtige ontwerpen. Zoals een flesje waar roze vleugels uit ploppen (het vrijgelaten geheim), een maquette van vier kamers met in elk ervan iemand met een geheim (wandel je kamer uit en ontmoet elkaar) of een piepschuimen uitroepteken (een geheim hoeft geen vraagteken te blijven, het mag een uitroepteken worden want het is het waard om gehoord te worden).

Een geheim delen, zo geven de makers al knutselend mee aan Veerman, is niet alleen moedig, maar opent ook nieuwe werelden en mogelijkheden. Veerman is ontroerd. ‘Het kost moeite om mijn verhaal te vertellen, maar ik krijg er heel veel voor terug.’ Ze ontdekt ook iets over zichzelf: ‘Al die beelden pakken me heel erg. Misschien is tekst in dit geval wel niet het goede medium voor mij. Dat ga ik eens verder uitzoeken.’ LKCA-collega Eeke Wervers stelt dat dit precies is waar het bij maken om draait. ‘Iets in een vorm gieten dat in woorden niet te delen is. En dat het allemaal gevoelens oproept, dat hoort ook bij maken.’

Zouden mensen in een volgende sessie hun geheim wél durven openbaren? Ondanks de positieve ervaringen van Veerman zegt niet iedereen volmondig ja. ‘Daar denk ik over na’ en ‘niet vertellen, wel in mijn werk stoppen’. Veerman denkt en zegt hardop. ‘Als ik jonger was geweest, zou ik meteen zijn weggelopen uit zo’n sessie als deze. Veel te intiem, dat kon ik eerder echt niet aan.’

Toch, zo vult haar collega Simona Kicurovska aan, vragen we dit dagelijks aan onze studenten. Kunstvakstudenten zijn er wellicht meer aan gewend, bij andere studenten of leerlingen moet je (eerst) meer veiligheid creëren. Het is zoals iemand in de breakoutroom zei: ‘Mijn werk doet ertoe, ik doe ertoe.’ Als je dat weet te bereiken, kan het maakproces vleugels krijgen.