Kunstenaars en zorgprofessionals uit de public health (volksgezondheid) werken steeds meer samen. Die samenwerking wordt ook wel sociaal-artistiek werk genoemd. Beleidsmedewerkers van gemeenten en sociale professionals zien steeds vaker de meerwaarde van de kunsten als middel om maatschappelijke, sociale problemen aan te pakken. Anderzijds zijn er ook kunstenaars die op dat gebied iets willen bijdragen.  Zoals Ronja White, die dans inzette in haar werk met dementerende ouderen. Ze creëerde verbinding en ontspanning en inspireerde mensen om in beweging te komen. Haar danslessen gaven de ouderen de mogelijkheid om hun gevoelens te uiten en elkaar beter te leren kennen. Een ander voorbeeld is Theater AanZ. Zij bieden voorstellingen en nagesprekken aan op scholen, rond onderwerpen zoals transseksualiteit, depressiviteit en homoseksualiteit. De achterliggende gedachte is om lastige onderwerpen voor jongeren bespreekbaar te maken en daarmee taboes te doorbreken. 

Belangrijk bij dergelijke projecten is de kwaliteit van de samenwerking. Helaas is er vaak geen sprake van ‘samen’; de kunstenaar creëert en de public health professional/beleidsmaker ‘ontvangt’. Dit tracht Het Reisgezelschap te doorbreken, een initiatief van ArtEZ, HAN, Cultuur Oost en het LKCA. Dit netwerk richt zich op het aanjagen en versterken van sociaal-artistieke samenwerkingsverbanden. Ik heb het afgelopen half jaar meegelopen bij Het Reisgezelschap en etnografisch actieonderzoek gedaan. Deze vraag stond daarin centraal: Wat bevordert de samenwerking tussen kunstenaars en public health professionals? 

De samenwerking tussen public health en kunst heeft alles te maken met de grenzen van de sectoren. De cognitieve socioloog Zerubavel (1948) doet onderzoek naar hoe grenzen worden gevormd en wat dit betekent voor de manier waarop mensen de wereld zien. Dit biedt een interessant perspectief. Hij schrijft: 

‘Een paar jaar geleden droomde ik dat de wereld om mij heen bestond uit scherven. Na enige tijd, toen ik mijn bril afdeed, vloeide alles in elkaar over. Ik keek naar mijn glazen en realiseerde me dat er krasjes op zaten. Zoals de droom impliceert ontstaan grenzen in onze cognitie en zijn ze niet gegrond in de realiteit’
(vertaald uit Zerubavel, 1991, p.3). 

Hoe wij betekenis geven aan de werkelijkheid, namelijk door fenomenen in hokjes te plaatsen (categoriseren), staat in wezen los van de realiteit. We trekken de grenzen zelf. Hoe minder wij ons realiseren dat wíj het zijn die dat doen, hoe meer wij geloven dat de verschillen die de grenzen weergeven werkelijk bestaan. Zodra er partnerschappen worden gevormd met mensen uit andere ‘hokjes’, kan de focus op verschillen zorgen voor spanning. 

Ik vraag me af of wij het illusionairehokje van kunst en het illusionaire hokje van public health moeten loslaten, of we de grensbewaking tussen de hokjes moeten aanpassen, of een nieuw hokje moeten maken voor het sociaal-artistieke domein. Dit is Het Spel Der Grenzen: In een wereld waarin harde grenzen verschillende leefgebieden scheiden, nemen de moedigsten de uitdaging aan om dit georganiseerde raster onder de loep te nemen. Er wordt gestreden voor een vaste handleiding voor het huwelijk tussen kunst en public health: grenzen of geen grenzen?’ 

Aan de hand van mijn onderzoek heb ik meerdere adviezen gevormd voor het bevorderen van de samenwerking (zie de link onderaan dit artikel). Naast het zorgvuldig bekijken van de grenzen tussen de domeinen is het relevant dat gevoelens van gelijkwaardigheid en verbondenheid in acht worden genomen. 

1. Zorg ervoor dat kunstenaars en zorgprofessionals zich gelijkwaardig en verbonden voelen. 
Creëer in eerste instantie ontmoetingen waarbij partners elkaar benaderen met een open mindset. Artistieke methoden lenen zich hier goed voor, dus maak daar gebruik van tijdens een eerste ontmoeting. Op deze manier wordt de samenwerking zelf een soort sociaal-artistiek project. Gezamenlijke ervaringen bevorderen tevens verbondenheid. Er valt daarom veel voor te zeggen om studenten van kunstzinnige opleidingen en die van public health-opleidingen al vroeg in de studie te laten samenwerken; dit gebeurt op de leerwerkplekken van Het Reisgezelschap. 

2. Ga flexibel om met de grenzen tussen de vakgebieden
Je gelijkwaardig voelen betekent niet dat je gelijk hoeft te zijn aan de ander. Ter illustratie: Voor de doelgroep van het sociaal-artistieke project is het prettig als de verschillende rollen van de professionals duidelijk zijn; de rol van de kunstenaar en de rol van de public health professional – elk met eigen kracht en beperkingen. Voor hen moeten de grenzen stevig worden getrokken. Met het oog op een gezamenlijk doel, wat bevorderlijk is voor de samenwerking, moeten de grenzen juist wel vervagen; er wordt namelijk iets gecreëerd wat van beide partijen is. In het kort, disciplines kunnen op verschillende manieren samenwerken:

Ik adviseer binnen sociaal-artistiek werk alle drie de manieren toe te passen. Dit betekent dat je soms de grenzen stevig neerzet, terwijl ze op andere momenten mogen vervagen, afhankelijk van de situatie. Er hoeft dus geen nieuw domein te worden gecreëerd: het sociaal-artistieke domein. Hoewel deze benaming wel kan helpen voor de bekendheid van dit soort werk.

Het is belangrijk dat we geen vaste handleiding creëren voor de samenwerking tussen kunst en public health, die bestaat namelijk niet. Het gaat erom dat samenwerkingspartners per project de grenzen tussen hun vakgebieden onderzoeken, aangezien deze afhankelijk zijn van de situatie. Wanneer mogen ze worden losgelaten, vervagen, of juist worden versterkt? 

Door dit onderzoek spelenderwijs aan te gaan is er meer communicatie en openheid tussen de partijen – en dat bevordert de samenwerking. Het gaat dus om het spelen van Het Spel Der Grenzen en niet om het uiteindelijke doel (een vaste handleiding voor de samenwerking). Kortom, een succesvol huwelijk ontstaat door samen het onderzoek aan te gaan naar hoe beide partijen willen samenwerken.  

Bronnen

Informatie over Ronja White

Foto: Theater aanZ