Leerlingen die acteurs uitschelden of bespugen tijdens een voorstelling. Een acteur niet los zien van een personage en boos worden. Niet mee willen doen en opdrachten weigeren.
Uit het veld horen wij dat dit regelmatig voorkomt. Hoe zorg je voor sociale veiligheid bij weerstand in cultuureducatie? Spreker Niek Putman sprak hierover op 15 maart tijdens de interactieve gelijknamige Mocca meetup. Onderstaande tips en adviezen kwamen voort uit deze bijeenkomst.
Een sociaal veilige omgeving voor aanbieder, docent en leerling
Het is goed om ons te realiseren dat sociale veiligheid niet alleen gaat over de veiligheid van de cultuuraanbieder of docent. Ook de leerling die onwenselijk gedrag vertoont moet veilig zijn. Maar hoe zorgen we daarvoor?
Op het moment dat een leerling een acteur uitscheldt is de situatie al geëscaleerd en kunnen we alleen nog maar ingrijpen. Het is dus belangrijk de focus te verleggen van het tegengaan van sociaal onveilige situaties naar het creëren van een sociaal veilige omgeving. Hoe nemen we de persoonlijke overtuigingen, afkeer en afkeuring van jongeren rondom bepaalde thema’s mee in onze programma’s en lessen?
Bepaal samen de regels
Een sociaal veilige omgeving creëren we door duidelijkheid. Die bereiken we met een goede voorbereiding, waarin we heldere afspraken met elkaar maken. Wat zijn de regels? En wie bepaalt die?
Door samen met leerlingen de regels en grenzen te bepalen, ligt het eigenaarschap ervan ook bij de jongeren. Wat zijn de grenzen van de docent, de cultuuraanbieder en de leerling(en)? Vind samen oplossingen waarbinnen deze grenzen gerespecteerd worden maar waarmee de activiteit wel doorgang kan hebben. Kan de leerling bijvoorbeeld zijn handen voor zijn ogen doen of naar de grond kijken als deze iets niet wil zien?
Spreek ook af wat de consequenties zijn als leerlingen zich niet aan de gemaakte afspraken en grenzen houden. Cultuuraanbieders en scholen spreken daarnaast onderling van tevoren af wie er handelt bij het niet nakomen.
Eigen voorbereiding en gedachtenproces
Voordat je een culturele activiteit rondom een bepaald thema aanbiedt, is het belangrijk om bij jezelf na te gaan: Waar sta ik? Wat zijn mijn normen en waarden? Wat zijn de normen van de organisatie? En hoe verhouden die zich tot de huidige tijd? Hoe zorg ik ervoor dat discussie en reflecties aansluiten bij het niveau en de leeftijd van de leerling? Hoe zorg ik ervoor dat ik de leerling bescherm en veilig houd in diens leerproces: een leerling mag fouten maken zonder dat deze direct gecanceld wordt of in de schijnwerpers komt te staan.
Voor scholen en cultuuraanbieders
- Zorg voor een vast contactpersoon bij de school en cultuuraanbieder.
- Houd een goed voorgesprek en vertel leerlingen dat het oké is als ze iets niet weten. En dat ze het recht hebben op hun mening, ook als die lastig te accepteren is voor anderen, maar dat ze een verantwoordelijkheid hebben in hoe ze iets zeggen. Zorg ook voor een goede briefing en overdracht. Houd consequent dezelfde regels en grenzen aan. Spreek af wie ingrijpt als de regels niet gevolgd worden.
- Bespreek van tevoren wat de rol van de docent is tijdens de voorstelling. Als je blijft als docent, wees dan actief betrokken. Ga niet op je telefoon zitten, dat geeft het signaal dat school moet en kunst mag of dat het niet interessant is.
- Laat van tevoren een ontmoeting met de acteurs plaatsvinden.
- Respecteer de identiteit van een leerling. Leerlingen mogen aangeven wanneer ze zich ergens onprettig bij voelen, dat iets hun grenzen overgaat of als ze ergens paniek van krijgen. Bied een individuele oplossing aan of vervang een problematisch onderdeel.
- Verplaats je in de tieners. Dwing leerlingen niet tot een andere mening. Stel open in plaats van gesloten vragen. Het helpt om je ervan bewust te zijn dat het voor leerlingen heel moeilijk is om genuanceerd dingen onder woorden te brengen. Ze hebben nog niet hetzelfde vocabulaire als jij. Benoem eventueel ongemak.
Voor cultuuraanbieders
- Zorg voor een goede voorbereiding op maat; elke groep is anders. Weet wie je voor je hebt en wees flexibel. Stuur van tevoren een mail waarin je uitlegt wat er gaat gebeuren en wat de verwachtingen zijn. Bereid acteurs/rondleiders/kunstvakdocenten goed voor bij heftige thema’s. Wat zou er kunnen gebeuren? Geef ze ook na afloop ruimte om te praten.
- Laat leerlingen zich geen nummer voelen. Laat zien dat je blij bent dat ze er zijn. Maak kleinere groepen zodat je iedereen een stem kunt geven.
- Leg een logboek aan en deel de reacties met andere educatoren. Reflecteer hier samen op.
Voor docenten
- Bereid je goed voor. Bekijk de voorstelling of tentoonstelling eerst zelf. Kies voor instellingen waar persoonlijk contact mogelijk is als het om ingewikkelde thema’s gaat.
- Bereid daarna de leerlingen voor op wat ze gaan zien en meemaken zodat ze niet alleen maar in het moment kunnen reageren. Wees heel specifiek: er wordt in gezoend en door wie. Communiceer ook de codes van een culturele instelling: Hoe werkt een bezoek? Welke gedragsnormen zijn er? Wie doet wat? Wat is jouw rol als leerling?
- Bepaal met de klas van tevoren wat de grenzen en omgangsvormen zijn en geef aan wat de consequenties van die niet nakomen zijn.
- Bedenk wat je positie in de groep is. Welke relatie heb je met de leerling? Werk met cultuurpartners, acteurs, rondleiders of kunstvakdocenten die rolmodellen zijn op het gebied van sociale klasse, religie of levenservaring. Zoek naar overeenkomsten/gedeelde pijn of ervaringen.
- Geef ruimte aan je eigen kwetsbaarheid in gesprekken. Deel persoonlijke ervaringen: ‘toen ik voor het eerst naar het theater ging’…
Omgaan met weerstand kan enorm lastig zijn. Het is jammer als scholen bepaalde thema’s daarom gaan vermijden. Sociale veiligheid creëren voor alle betrokken partijen kost veel tijd, communicatie en inlevingsvermogen. Maar het is de investering waard want juist het op sociaal veilige manier overkomen van weerstand leidt tot persoonlijke groei, verbinding en wederzijds begrip.
Dit artikel baseerde Christy Ju op de kennis die expert Niek Putman deelde tijdens een interactieve bijeenkomst van Mocca.
Niek Putman werkt onder meer voor Echo Expertisecentrum diversiteit waar hij trainingen geeft over diversiteit, inclusie, kleurenbewustzijn en intersectionaliteit. Hij begeleidt als projectleider jongerentrajecten voor het Poldertheater en voerde voor hen voor- en nagesprekken met middelbare scholieren bij voorstellingen. Dit is een ingekorte versie van een blog die eerder verscheen op mocca.amsterdam.
Reageer (je reactie verschijnt na goedkeuring, vanwege spam)