Als je theater maakt met acteurs met een verstandelijke beperking werk je vaak in het circuit van de zorginstellingen en vrijblijvende dagbesteding. Maar je kunt als theatermaker ook binnen het theater met mensen met een beperking werken. Deze makers werken met mensen zonder én met beperking. Hoe wegen zij sociale en artistieke doelen tegen elkaar af? Dit werd, samen met theatermakers – zowel zelfstandigen als gezelschappen – door het Kenniscentrum Zorginnovatie van de Hogeschool Rotterdam en hogeschool ArtEZ onderzocht.

Dit is een artikel uit de Cultuurkrant, editie 23, september 2022. Tip: neem een gratis abonnement!

“In een serie experimenten onderzochten we hoe theatermakers op de vloer nieuwe werkwijzen uitprobeerden. De ene regisseur bleek een comfortabele omgeving te creëren, waarin spelers met een beperking veel van zichzelf durven te laten zien. De ander zocht juist frictie op, ging de confrontatie aan om spelers aan het denken zetten.”

“Ook speelde de vraag hoe de acteurs met beperking een gelijkwaardige rol als regisseur of toneelschrijver kunnen krijgen. We namen diepte-interviews af met ruim vijftig theatermakers, acteurs met en zonder beperking én hun begeleiders. Uiteindelijk ontstond zo een indeling in zes sferen die een herkenbare typering geven van de verschillende werkwijzen. Onderzoek naar theater waarin uitsluitend mensen met een beperking spelen, zou een mooi vervolgonderzoek zijn.”

“Theater Babel kiest graag schurende thema’s, zoals gender en seksualiteit, die ook het publiek aan het denken zetten. Na de voorstellingen doen ze dan een nagesprek en eten en drinken de acteurs samen met het publiek. Dat is een intense ervaring: aan tafel móet je wel samen in gesprek gaan.

Wat me ook is bijgebleven, is hoe de regisseur van Theater Klare Taal de verschillen tussen de acteurs artistieke meerwaarde wist te geven. Ik zag een duet over de onmogelijke liefde tussen Orpheus en Eurydice, gezongen door een acteur en actrice met en zonder beperking. Het was zó ontroerend.”

“Uit ons onderzoek blijkt dat de theatermakers niet op zoek zijn naar een toolbox, maar vooral hun eigen weg willen volgen. We gaan dus als onderzoekers niet vertellen ‘hoe het moet’. We delen onze ervaringen en inzichten en hopen anderen hiermee te inspireren en verder te brengen.

“De meeste makers vinden werken met een vaststaand script niet zo geschikt. Ze kiezen liever thema´s die passen bij de acteurs en een maakproces dat daarbij aansluit. Zo betrekken sommige regisseurs de acteurs in het gehéle maakproces.

Tijdens het repetitieproces gaat het erom de sociale en artistieke doelen steeds weer tegen elkaar af te wegen. Wat doe je als een acteur een spelopdracht weigert? Bij de ene regisseur hoeft het dan niet, terwijl een ander manieren zoekt om het tóch voor elkaar te krijgen. ‘Als iemand je hand vasthoudt, durf je het dan wel?’, vroeg een van hen.'”

Het is dus belangrijk om flexibel te blijven en ook individuele opdrachten op maat te bedenken. “Ik vond het fascinerend om te zien hoe inventief de makers daarin zijn. Een goed idee is ook om de zorgmedewerkers, die zijn aangesteld om sommige acteurs op de spelvloer te begeleiden, een eigen rol te geven in het verhaal. Zodat ze onderdeel worden van de theatervoorstelling.”  

“Dat hun inclusieve theater erkenning krijgt als kunstvorm en niet alleen als een vorm van cultuurparticipatie. Dat lijkt een sterke drive.”

Neem een abonnement en ontvang voortaan de Cultuurkrant gratis in je brievenbus!