Dit interview verscheen in Cultuurkrant 2022, nummer 3.

Na de lange formatieonderhandelingen kwam zij min of meer vanuit het niets, althans niet uit de politiek. Gunay Uslu was de laatste jaren in diverse managementfuncties werkzaam bij Corendon, de reisorganisatie van haar broer Atilay. Voor zij de post van staatssecretaris in Rutte IV kon accepteren, moest ze nog even lid worden van D66.

Van haar twaalfde tot haar 22e woonde zij in Amsterdam bij haar zus, film- en documentairemaakster Meral Uslu. Op het Montessori Lyceum wakkerde “een fantastische geschiedenisleraar” haar verhalenliefde verder aan en kregen cultuur en zelfontplooiing sowieso veel aandacht. “Via mijn zus leerde ik de filmscene kennen. Ze nam me mee, naar de sets, naar musea. Zo werd dat wereldje ook mijn Heimat. Stel je voor, je bent twaalf en zit bij een nachtfilm van Polanski, terwijl je eigenlijk in bed hoort te liggen – magisch!”

Een dergelijke vanzelfsprekende toegang tot kunst en cultuur is echter niet voor iedereen weggelegd. Cultuureducatie en -participatie, met name voor jongeren, staan dus hoog op haar prioriteitenlijst, gekoppeld aan diversiteit en inclusie.

“Uitgangspunt in Nederland is altijd geweest dat de Rijksoverheid inhoudelijk op afstand moet staan van kunst en cultuur. Maar ik denk dat het goed is om het per onderwerp te bekijken. Tegelijk zeg ik: provincie en gemeenten weten veel beter wat er nodig is. Centrale aansturing kan ook beperkend werken.”

“Ik vind het een lastige vraag. De samenwerking met provincie en gemeenten kan wel versterkt worden met meer matchingsprogramma’s. Maar let wel, 89 procent van de gemeenten hebben beleid op het gebied van cultuurdeelname. Dat is veel hoor. Die elf procent vormen natuurlijk de uitdaging. Maar er gebeurt veel. Cultuureducatie met Kwaliteit loopt bij zestig procent van de scholen en komt nu ook beschikbaar voor voortgezet onderwijs en mbo. Daarbovenop komt nu Impuls Jongerencultuur via de grote gemeenten, een nieuw matchingsprogramma.”

“Centraal staat dat kunst en cultuur voor iedereen toegankelijk moet zijn, ongeacht je achtergrond, gender, inkomen, seksuele oriëntatie, sociaaleconomische status, leeftijd en woonplaats. En er zijn in Nederland anderhalf miljoen mensen met een fysieke of verstandelijke beperking. Ik geloof heilig dat hun verhalen ook verteld moeten worden, iedereen moet zich kunnen herkennen in en onderdeel zijn van kunst en cultuur. Gebeurt dat? Nee, niet genoeg. Het gaat nog te veel over Amsterdam, te weinig over wat daarbuiten gebeurt.”

“Er is nog te weinig kleur, al gaat het over meer dan kleur alleen. Ook over de regio, al vind ik dat een gekke term. Het gaat over Néderland. Diversiteit en inclusie zitten zo in mijn DNA dat het bijna raar voelt om het te moeten uitleggen.”

“Het is niet alleen van de laatste jaren. Toen ik in 2000 stage liep bij Rick van der Ploeg [die haar voorging als staatssecretaris Cultuur en Media] schreef hij de beleidsnota Ruim baan voor Culturele Diversiteit. Ik voel de verantwoordelijkheid om die beweging actiever aan te jagen.”

“Overigens, dat ‘opleggen’ vind ik zo gek. Diversiteit is kracht, inclusie is kracht, het ís geen probleem. Als je inclusiever werkt, krijg je andere verhalen, andere vormen, een ander publiek. Dat mag je als overheid ook wel verwachten vind ik. Ik wil vooral jongeren bereiken. Die denken veel inclusiever dan wij. Wij zitten vast, onze generatie, in definities, formats en kaders van de vorige eeuw.”

“Waar we nu mee zijn gestart is samen met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, werkgevers, branche- en belangenorganisaties te werken aan een structureel plan om de arbeidsmarktpositie te verbeteren, met een eerlijke beloning en een gezonde werkpraktijk.”

“Maar ik wil ondertussen niet stilzitten, dus dit jaar is een pilot gestart om werkgevers met subsidies te stimuleren ‘onvrijwillige zzp’ers’ in dienst te nemen. In een tweede pilot kijken we naar een financiële tegemoetkoming voor arbeidsongeschiktheids- en pensioenverzekering, die veel zzp’ers nu niet kunnen betalen. Dat wordt onderdeel van het structurele plan.”

“Concrete doelen hieromtrent zijn nog in ontwikkeling, dus deze vraag kan ik nog niet beantwoorden.”

“Die herziening is nodig, ook op het gebied van kunst- en cultuuronderwijs. De kerndoelen moeten opnieuw geformuleerd worden. Dat valt onder zijn verantwoordelijkheid, maar we zijn in gesprek en ik denk mee.”

“De Rijke Schooldag – omgedoopt tot het programma School en Omgeving – is een belangrijk gesprekspunt. Over specifieke onderwerpen kan ik niet in detail treden. Maar ik zou het goed vinden als scholen de samenwerking met musea en theaters meer opzoeken. Lezen en muziek vind ik ook heel belangrijk, en we moeten inzetten op deskundigheid, met vakdocenten en goed opgeleide interne cultuurcoördinatoren.”

“Tijdens de coronacrisis hebben we gemerkt wat het betekent als kunst en cultuur wegvallen. Hoe belangrijk het is samen naar kunst en cultuur te kijken, erover te reflecteren en te discussiëren. Daarom heb ik gezegd: oké, ik ga in dit kabinet zitten en vertellen waarom er meer aandacht voor zou moeten zijn. In het begin heb ik tijdens de ministerraad echt af en toe op de knop van mijn microfoon gedrukt en gezegd: ho jongens, weten jullie wel hoe belangrijk dit is, het gaat over mij, over jou, mensen, verbinding.”

“Ik kan vanuit deze portefeuille veel bereiken, al is het budget relatief klein. Ik kan overal mijn stem laten horen. Als minister De Jonge (Bouwen en Wonen) huizen wil bouwen, heeft hij te maken met natuurgebieden, parken, erfgoed, burgerparticipatie. Dat is cultuur! En als het over welzijnszorg gaat, praat ik met staatssecretaris Van Ooijen. Cultuur is zo belangrijk voor het mentale welzijn van jongeren, van ouderen ook. Daar kan ik iets toevoegen.”

“En ik krijg dat podium. Mensen reageren enthousiast: ‘o mag ik met je mee?’ Met mensen bedoel ik ministers. Ik neem ze ook alle 28 een keer mee. Rutte en Kuipers zijn al geweest. Ik zit erover te denken om inspiratiesessies te organiseren voor het kabinet. Kunstenaars, makers of creatieven uitnodigen voor een presentatie, lezing of gesprek. Dat is nog lang geen uitgewerkt plan, maar zoiets lijkt me heel bijzonder.”

Gunay Uslu (Haarlem, 1972) studeerde cultuurwetenschappen/cultuurgeschiedenis van Europa (variant beleid & management) aan de Universiteit van Amsterdam en promoveerde in 2015. Tussen 2001 en 2018 was ze met onderbrekingen docent cultuurwetenschappen.

Tussen 2002 en 2005 was ze projectmanager educatie en evenementen van het Rijksmuseum Amsterdam en tussen 2011 en 2013 curator en conservator van diverse tentoonstellingen in het Allard Pierson Museum en het Amsterdam Museum. Bij reisorganisatie Corendon bekleedde ze tussen 2014 en 2020 verschillende managementfuncties.

Neem een abonnement en ontvang voortaan de Cultuurkrant NL gratis in je brievenbus!