Het lerarentekort in Rotterdam is groot, net als in andere grote steden in Nederland. In 2023 was er sprake van een tekort van 16,5%, waarmee Rotterdam net onder het gemiddelde tekort (18%) in de G5 scoorde (bron: gemeente Rotterdam). Paul Burghouwt, directeur van bassischool Park16hoven, koos er daarom voor om kunstvakdocenten in te zetten. ‘Wij hebben op dit moment vijf kunstvakdocenten rondlopen op school. Ik zet ze op twee verschillende manieren in: voor het geven van kunstlessen, enkele uren per week, zodat leerkrachten in die tijd kunnen werken aan andere taken. En door een aantal kunstvakdocenten van SKVR boven de sterkte mee te laten draaien. Beide docenten hebben hun pedagogisch didactische vaardigheden versterkt door deelname aan Level Up Compact, en vallen dus in als dat nodig is.’

Suzanne Hijstek, projectleider Slim Organiseren bij Kenniscentrum Cultuuronderwijs Rotterdam (KCR): ‘De inzet van kunstvakdocenten werkt daardoor stressverlagend. Niet alleen voor de juffen en meesters, ook voor de leerlingen. Door te voorkomen dat er klassen thuis zitten, bijvoorbeeld. Maar óók door hen een rijkere leeromgeving te bieden.’

Samen met SKVR startte KCR in 2021 met de pilot. Eerst door gesprekken te voeren met projectleiders Slim Organiseren (de naam van de Rotterdamse aanpak om het lerarentekort terug te dringen), adviseurs en HR-managers van vijf schoolbesturen. Later door de belangstelling te toetsen onder directies van scholen en andere stakeholders. En vervolgens door een gezamenlijk plan te maken.

SKVR bracht een netwerk van kunstvakdocenten mee, KCR nam de rol van penvoering en monitoring op zich. Rotterdam Vakmanstad zorgde voor een netwerk van andere vakdocenten (denk aan judo- of groendocenten) en de Thomas More Academie verzorgde het bijscholingsprogramma Level Up Compact voor vakdocenten die meer pedagogisch didactische kennis op wilden doen.  

Het doel van de pilot was om, als onderdeel van het Nationaal Programma Onderwijs, een duurzame bijdrage te leveren aan het terugdringen van het lerarentekort met de inzet van kunstvakdocenten. Nu is de pilot uitgegroeid tot een volwaardig en structureel programma met de naam Slim Organiseren met cultuuronderwijs.

Hijstek: ‘We startten de pilot met de gedachte dat scholen erom stonden te springen! En er was inderdaad veel interesse, maar ook terughoudendheid. Want de inzet van kunstvakdocenten vraagt om een (tijds)investering. Die ruimte voelt niet iedereen.’

‘Ook is men soms terughoudend om het onderwijssysteem aan te passen, en is het even zoeken naar manieren om de financiering rond te krijgen. Daar zijn genoeg mogelijkheden voor, maar dat is voor velen nog onduidelijk. Dat is één geleerde les: daarover moet meer duidelijkheid geboden worden.’

Over dat laatste doet Burghouwt niet al te moeilijk: ‘De budgetten zijn vaak niet geoormerkt en kun je dan ook anders inzetten, zodat het de organisatie ten goede komt.’ Hij betaalt de kunstvakdocenten voor een deel vanuit de werkdrukgelden.

In het onderzoeksrapport ‘Resultaten pilot Slim Organiseren’ komen meer geleerde lessen en succesfactoren naar boven. Zo is het belangrijk dat iedere (kunst)vakdocent zelfstandig met een hele groep of een deel van een groep kan werken. Hijstek: ‘Het overdragen van de lessen aan (kunst)vakdocenten zorgt voor extra tijd voor de andere werkzaamheden van de leerkracht. Om vakdocenten zelfstandig te laten werken, is het belangrijk dat zij over goede pedagogische en didactische vaardigheden beschikken.’

Uit het onderzoek blijkt verder dat het belangrijk is om aandacht te besteden aan de verwachtingen van de samenwerking. ‘Daarom is het contact tussen de accounthouder en de schooldirectie op den duur geïntensiveerd. Een school is een dynamische omgeving, waar het soms nodig is om snel te kunnen sparren om tot een oplossing te komen.’

Ook moet er vanuit de (kunst)vaklessen verbinding gemaakt worden met de andere onderwijsdoelstellingen. Hijstek: ‘Met een kunstvakdocent kun je gaten vullen, maar je kunt ook de kwaliteit van het onderwijs hoog houden. De betrokkenen gaven in het onderzoek aan dat de vaklessen bijdragen aan de bredere ontwikkeling van leerlingen. Daarom is het essentieel dat zowel de (kunst)vakdocent als de leerkracht moeite doet om lesthema’s en leerdoelen onderling op elkaar af te stemmen. Burghouwt: ‘Het verbinden van dat alles, dat is best complex. Je moet de lijn van kunst- en cultuureducatie goed neerzetten en dat kost tijd.’

Een laatste succesfactor is: investeer in de samenwerking. Burghouwt: ‘Dat is het meer dan waard. Ik zie de kracht van kunst(docenten) terug in onze school. De leerlingen kruipen uit hun schulp, zijn creatiever en durven out of the box te denken. Hun executieve functies verbeteren en ze voelen zich vrijer.’

Hijstek: ‘Mijn tip: wees niet bang en investeer in de nieuwe samenwerking. Op de langere termijn loont deze investering. Zorg er ook voor dat de nieuwe werkwijze goed wordt geborgd, in alle lagen van de school. Zodat het niet bij de eerste directeurswissel verdwijnt.’

Volgens Burghouwt is het belangrijk om kunstvakdocenten ín je formatie te hebben. ‘Wij brainstormen nu over een toekomst waarin kunstvakdocenten kunnen werken in plaats van de leerkracht. Bijvoorbeeld dat leerkrachten een dag per week minder werken, en de vijfde schooldag een dag is voor sport (door de gymleerkracht) en creativiteit (door een kunstvakdocent). Daarmee verminder je niet alleen het lerarentekort, je maakt ook gebruik van ieders talent en professionaliteit. Want het geven van kunst- en cultuurlessen vraagt om zulke specifieke vaardigheden en competenties, dat kun je niet allemaal van een leerkracht vragen.’