Dit is een artikel uit de Cultuurkrant, editie 28, december 2023.

Kort na zijn start als directeur trad het eerste kabinet-Rutte aan. “En sindsdien is het niet meer rustig geweest en moesten we vol in de overlevingsstand.” Brands-Leever memoreert de forse bezuinigingen op de cultuursector door Halbe Zijlstra. “Dat wil zeggen: Zijlstra heeft de naam, maar het plan kwam uit de koker van Geert Wilders, die het kabinet met gedoogsteun overeind hield. Wilders wilde afrekenen met ‘linkse cultuur’. Dat heeft gaten in de culturele infrastructuur geslagen, want de landelijke bezuinigingen én het idee dat cultuur vooral een ‘individuele hobby’ was, werkten ook door op gemeentelijk niveau.”

“Veel centra voor de kunsten en muziekscholen verdwenen. Maar de bezuinigingen zijn vooral afgewenteld op de docenten, daar zit de echte pijn. Eerst waren ze in dienst en toen werden ze noodgedwongen zzp’er.”

In 2016 wezen de SER en de Raad voor Cultuur in een gezamenlijke verkenning op deze zorgwekkende arbeidspositie en gaven ze in hun advies Passie gewaardeerd mogelijke oplossingen. Cultuurconnectie heeft samen met andere partijen dit advies aangegrepen om actie te ondernemen. Zo kwam er de Fair Practice Code en werd Platform ACCT opgericht (Arbeidsmarkt Culturele en Creatieve Toekomst).

“Het gaat om zaken als zorg voor pensioenen, goede vertegenwoordiging van de beroepsgroep bij overleg en scholing. Maar ook om het koppelen van tarieven van zzp’ers aan cao’s. Mijn overtuiging is dat ons menselijk kapitaal bepaalt hoe goed en bereikbaar het culturele aanbod is. Behalve steun vanuit de samenleving en subsidie van de overheid hebben we een fatsoenlijk functionerende arbeidsmarkt nodig.”

“Dat is precies het antwoord. Bij gelijkblijvende budgetten en fair practice gaat de productie naar beneden. Punt. Dus willen we cultureel armer worden, dan moet je budgetten gelijk houden. Er is maar één knop om aan te draaien: er moet meer geld in. Van het publiek, onze klanten moeten ons werk waarderen. Maar er ligt ook een grote taak voor de overheid.”

“Investeren in kunst en cultuur is investeren in betrokken burgers. Kunst en cultuur hebben mooie maatschappelijke effecten, zoals sociale verbinding en mentaal welbevinden. Maar daar worden we nooit voor betaald. Verder is genieten van en deelnemen aan kunst een grondrecht volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens én volgens onze Grondwet. Daarin staat dat de overheid ‘voorwaarden voor maatschappelijke en culturele ontplooiing en voor vrijetijdsbesteding’ moet scheppen. Op de Bibliotheekwet na is dat nooit praktisch vertaald in eigen wetten.

Vanuit Cultuurconnectie pleit ik al jaren bij het ministerie voor wettelijke verankering van dit grondrecht, met een duidelijke taakverdeling voor Rijk, provincie en gemeenten. Ik voelde me lang een roepende in de woestijn, maar ik heb nu het gevoel dat het tij aan het keren is. Ik hoor nu ook anderen die boodschap verkondigen, zoals de Raad voor Cultuur of Kunsten’92. En ook in sommige partijprogramma’s lees ik het.”

“Ik heb er drie: regel cultuur nu eens goed en zorg voor wettelijke kaders, zorg dat er financiering bij komt en zorg dat er in elke gemeente een basisvoorziening voor kunsteducatie en cultuurparticipatie komt.”

“Ja. Niet alleen geografisch, maar ook in de zin van aanbod dat niet aansluit bij behoeften in een wijk of dorp of dat te duur is voor bewoners. Je wilt dat alle mensen zich cultureel kunnen ontplooien en dat dat niet afhangt van waar ze toevallig wonen. En het mag ook niet afhangen van de politieke kleur van een gemeente. Dat moeten we steeds tegen overheden blijven zeggen: zorg dat je cultuur voor iedereen goed regelt.”

“Ik heb een waslijst, maar noem er twee. Ik ben er trots op dat cultuureducatie en -participatie meer op de agenda staat. Niet alleen politiek, maar ook bij partners als de retailsector. We weten elkaar bijvoorbeeld steeds beter te vinden als het gaat om cultureel benutten van leegstaande winkelpanden. En ik ben er trots op dat we inclusiviteit in de Code Diversiteit & Inclusie hebben weten te incorporeren.”

“Dat zijn twee niet-overwinningen. Ik vind het echt jammer dat het me niet is gelukt een culturele NOC*NSF op te richten. We bewegen nog te veel in eilandjes. Mijn collega bij NOC*NSF gaat met Epke Zonderland naar scholen en die zegt dan niet ‘ga allemaal turnen’, maar ‘ga allemaal sporten’.

Het andere is dat ik graag korte metten had gemaakt met het onderscheid tussen educatie en participatie. Dat vind ik een kunstmatig onderscheid dat op de beleidstafel is ontstaan. Als je repeteert met je koor, doe je aan educatie én aan participatie. Noem dat gewoon cultuurdeelname.”

Lachend: “Dat zit ingebakken.”

Lees ook het stuk van Jan Brands-Leever ‘Drie culturele huwelijksbeloften voor de nieuwe coalitie‘ op CultureelKapitaal.nl.

Neem een abonnement op de Cultuurkrant en ontvang ‘m voortaan gratis in de brievenbus!