Een van de belangrijkste ontwikkelingen in de erfgoedsector is het ‘Faro-denken’. Het Europese Verdrag van Faro, genoemd naar het Portugese dorpje Faro waar het verdrag in 2005 is opgesteld, gaat om het recht van mensen op participatie bij erfgoed en cultuur. Het benadrukt de maatschappelijke en verbindende waarde van erfgoed en het belang van deelname door de samenleving. Hoewel Nederland het nog moet bekrachtigen, brengen steeds meer erfgoedinstellingen de principes van het Verdrag van Faro al in de praktijk.

Het Verdrag van Faro stelt de betrokkenheid van mensen bij erfgoed centraal. Erfgoed wordt gezien als een heel breed, dynamisch begrip. Het brengt mensen samen en zorgt ervoor dat de snel veranderende omgeving vertrouwd blijft. Als mensen iets als erfgoed ervaren, dan is het al gauw erfgoed.

Op een monumentenlijst zul je bijvoorbeeld niet snel een dorpscafé aantreffen, terwijl dat voor de plaatselijke bevolking misschien de belangrijkste plek van samenkomst is, waar ze vanouds samen een glaasje drinken, met elkaar kaarten of discussiëren. En in een stad is dat niet anders, daar zullen mensen weer heel anders ervaren welk erfgoed voor hen belangrijk is, zoals een discotheek, een ziekenhuis of moskee.

Via participatieprojecten raken mensen steeds meer bij hun erfgoed betrokken. Erfgoed wordt tenslotte door mensen gemaakt. Niet langer bepalen musea, erfgoedorganisaties of de politiek alleen wat erfgoed is en wat ermee moet gebeuren, maar vooral ook de mensen zelf. Zo wordt het erfgoed weer ‘teruggegeven’ aan de gemeenschap. Ook in de nieuwe Omgevingswet, die in 2022 in werking treedt, wordt een grotere rol voor burgers weggelegd bij het bepalen van wat erfgoed is.

Hoe kun je samenwerken met bewoners bij belangrijke opgaven rondom erfgoed en ontwikkelingen in de leefomgeving? De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) onderzoekt in nauwe samenwerking met erfgoedinstellingen hoe je burgerinitiatief en -participatie tot een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk maakt.

De ErfgoedAcademie organiseert op verzoek van RCE erfgoedparticipatielabs met als motto ‘leren door te doen’. Er is al een netwerk van experts en gemeenschappen. In proefprojecten ontwikkelen erfgoedprofessionals methoden en instrumenten. Overheden, erfgoedorganisaties en erfgoedgemeenschappen kunnen hier in de praktijk mee aan de slag.

Onder de paraplu van Regio is groei ging bij drie erfgoedhuizen in Brabant, Gelderland en Zuid-Holland een pilot met erfgoedparticipatieloketten van start. Erfgoedbeoefenaars, -vrijwilligers en -organisaties kunnen daar met vragen terecht over bijvoorbeeld financiering en uitbreiding van het vrijwilligersbestand. Bij een gunstige uitkomst wil RCE het aantal loketten naar alle provincies uitbreiden.

Om samenwerking en uitwisseling tussen professionals in erfgoedparticipatie te stimuleren, start LKCA in 2021 samen met de provinciale erfgoedhuizen een landelijk vakoverleg erfgoedparticipatie. Neem voor meer informatie contact op met Joost Groeneboer.

Voorbeeldprojecten Faro-werkwijze FCP

Faro Magazine – Van verdrag naar praktijk (2021)

Wie bepaalt wat erfgoed is? – Boekman 24 (2020)

Er is geen toen zonder nu – Hoe verschillende erfgoedwaarden beschreven en gewogen kunnen worden – Reinwardt Academie (2018)

Brede blik op erfgoed – Over de wisselwerking tussen erfgoed en transities in de leefomgeving – Raad voor de leefomgeving en infrastructuur en Raad voor Cultuur (2017)

Lees meer op Erfgoedvrijwilliger.nl

Foto bovenaan: Rommelmarkt GOUDasfalt