Dit is een artikel uit de Cultuurkrant, editie 33, april 2025.

In december 2024 is Janine Stubbe benoemd tot bijzonder hoogleraar Arts and Well-being aan de Erasmus School of History, Culture and Communication (ESHCC) in Rotterdam. Vanuit haar achtergrond als bewegingswetenschapper en lector Arts & Well-being bij Codarts Rotterdam, houdt zij zich al langere tijd bezig met de gunstige invloed van kunst en cultuur op de fysieke en geestelijke gezondheid van mensen met persoonlijkheidsstoornissen of neurodegeneratieve aandoeningen zoals Korsakov. Daarnaast focust haar onderzoek zich op het voorkomen van blessures en mentale klachten bij podiumkunstenaars.  

Als misschien wel het meest bekende voorbeeld van succesvolle culturele interventie noemt zij het jeugdorkest El Sistema uit Venezuela. Kinderen uit alle sociale klassen krijgen daar gratis muzieklessen, waardoor hun sociale ontwikkeling enorm is versterkt, evenals hun mentale welzijn. In de afgelopen decennia heeft deze aanpak brede navolging gekregen in Europa.

‘Zelfvertrouwen, motivatie voor succes, concentratie, geheugen en gedrag zijn met sprongen vooruitgegaan. Dergelijke effecten zien we ook bij andere disciplines.’

Stubbe gaat onder andere de werkingsmechanismes van culturele interventies onderzoeken: waarom werkt het ene wel, het andere niet? Ook richt zij zich op de vraag waarom de grote meerwaarde van vaktherapie, zoals dans- en muziektherapie, ondanks de sterke wetenschappelijke onderbouwing nog onvoldoende wordt benut in de zorg.

‘Hoe kan dat? Denk aan muziektherapie bij mensen met dementie, waardoor het geheugen wordt geactiveerd. Door dansles gaan Parkinsonpatiënten veel vloeiender bewegen. Bovendien ontstaat er door dergelijke lessen weer interactie met hun partners en omgeving, wat pure winst is.’

Zij mist vanuit de sector nog een krachtige, breed gedragen boodschap. ‘Cultuur is in onze tijd wat sport was in de 20ste eeuw. Toen mensen begonnen met hardlopen werd daar ook over geschamperd. Nu zit dat in verzekeringspakketten, maar daar was wel een stevige lobby voor nodig, vanuit de hele breedte van de sport.’

De kunstlobby kan putten uit een keur aan argumenten. Kunst heeft bijvoorbeeld geen negatieve bijwerkingen. ‘Als je de bijsluiter van veel medicijnen leest, vraag je je af of je het wel wilt innemen. Met kunst- en cultuurparticipatie heb je dat niet, wel de voordelen. Het kost ook veel minder. Ik val zelf stil als ik dit zeg, het is zó evident. Daar moeten we iets mee, als samenleving en als overheid.’

Zoek elkaar op, zegt Stubbe. Een brede krachtenbundeling is noodzakelijk. ‘Van de kunstensector met de wetenschap, hoogleraren uit zowel de kunstvakken als geneeskunde, psychologie en psychiatrie, echt álle stakeholders moeten daarbij zijn. Daar gaat het vaak mis: als alleen onderzoekers naar het ministerie gaan, is er alleen op dat niveau contact. Nee, de makers moeten ook meepraten, LKCA, gemeenten. Samen moeten we een overtuigend signaal uitzenden richting overheid.’

‘Er zijn genoeg initiatieven, maar het is nog te gefragmenteerd. Maar je wilt juist dat dingen als Dans op Recept of Tango voor Parkinson landelijk worden uitgerold. Daarvoor moeten we ook weten wat een instantie als Zorginstituut Nederland nodig heeft om het op te pakken.’

Inmiddels is er een begin gemaakt met een lobby binnen de Erasmus Universiteit, waar de meerwaarde van muziek in de gezondheidszorg bijvoorbeeld wordt beproefd. De invloed van muziek vóór of na operaties bijvoorbeeld, of tijdens het verwisselen van bandages bij brandwondenslachtoffers. ‘Binnen Codarts zijn we bezig om voor de Codarts Masteropleidingen Danstherapie en Muziektherapie langdurige samenwerkingen op te bouwen met GGZ-instellingen, verpleeghuizen, buurtcentra en ziekenhuizen.’ 

Stubbe staat te trappelen om met Fleur Agema, de minister van VWS, in gesprek te gaan, haar uit te nodigen om een voorstelling te bezoeken, te kijken of mee te doen bij een les van Codartsstudenten. ‘Idealiter zou zíj vanuit het ministerie de lobby naar zorgverzekeraars kunnen ondersteunen voor deze prachtige interventies die geen bijwerkingen hebben, wetenschappelijk bewezen resultaten hebben en kosteneffectief zijn. Als zij aanwezig zou zijn bij een gesprek met alle stakeholders zou zij het verschil kunnen maken.’ 

Maar het mag niet alleen maar gaan om de vraag hoeveel kunst (in gezondheid of economische waarde) oplevert, vindt zij. Ten principale gaat het om de meerwaarde die kunst te bieden heeft aan íeder mens. Met deze nieuwe leerstoel wil zij laten zien hoe kunst, wetenschap en het gezondheidsdomein elkaar versterken, en hoe deze combinatie een verschil kan maken voor zowel individu als gemeenschap.

‘Ik wil onderstrepen hoe essentieel kunst is voor een gezonde en verbonden maatschappij. Met zijn allen kunnen we die discussie positief beïnvloeden. Samen in gesprek gaan. Daar begint het mee.’