Op eenzaamheid rust een taboe. Als je eenzaam bent, ben je toch een beetje een ‘loser’, zo lijkt. Veel mensen verbergen hun gevoelens van eenzaamheid uit schaamte. Dat helpt natuurlijk niet. In de schaduw van het ongekende, kan het probleem zich juist verder ontwikkelen.

Kunstenaars maken het onderwerp op een andere manier bespreekbaar en kunnen zo het taboe rond eenzaamheid doorbreken. Zeker wanneer mensen actief betrokken zijn in een artistiek maakproces. Kunst biedt mogelijkheden om je binnenwereld ten eerste zelf te verkennen; en ten tweede expressie te geven aan gevoelens die soms (nog) geen woorden kunnen krijgen.

Ook het kijken naar kunst kan het taboe opheffen. Zeker wanneer er, bijvoorbeeld na afloop van een theatervoorstelling rondom het thema, een geleid gesprek wordt gefaciliteerd waarin mensen de gelegenheid krijgen met elkaar te delen.

“Iedereen die erbij was, kon na de voorstelling ineens over het onderwerp spreken. De voorstelling bleek een brug waarin anderen zich openden, om vanuit hun hart te vertellen over hun eigen eenzaamheid.”

Uit Kom erbij! Handreiking voor professionals die willen samenwerken tegen eenzaamheid)

Meedoen aan culturele activiteiten zorgt voor sociale interactie. Deelnemers aan kunstprojecten zoals community theater of -dans, gaan in de loop der tijd vaak een zeer hechte groep vormen die ook lang na afloop van het project nog contact houdt. Maar ook minder omvangrijke culturele activiteiten, zoals een schilderatelier, workshops storytelling, zingen of muziek maken, fotografieprojecten of urban arts, geven deelnemers het gevoel ergens bij te horen en nodigen uit tot het maken van (nieuwe) contacten. Actief bezig zijn met kunst zorgt ervoor dat mensen zingeving ervaren en vaardigheden ontwikkelen om de uitdagingen van het leven aan te kunnen.

Mensen die te maken hebben met langdurige eenzaamheid komen terecht in een negatieve spiraal. Dat sluipt erin: langzaam groeien de sombere gedachten en daalt het gevoel van eigenwaarde. Schaamte zorgt dat ze zich afsluiten van de buitenwereld – en zo wordt de eenzaamheid alsmaar groter. De ‘negatieve spiraal van eenzaamheid’ ondermijnt de kwaliteit van leven als een sluipmoordenaar en het doorbreken ervan is heel belangrijk in de aanpak van eenzaamheid.

Tijdens culturele activiteiten ervaren mensen plezier en positieve energie. Door zelf iets te maken of bij te dragen aan een creatieproces, ontstaat (weer) zelfvertrouwen en besef van eigenwaarde. Kunstenaars zijn beroepsmatig nieuwsgierig en in het werken met mensen steken ze in op talenten en mogelijkheden. Daardoor komen mensen in hun kracht. In kunstprojecten mag je spelen en ontdekken, ‘fouten’ maken, of gewoon eens lekker gek doen. Dat zorgt voor levenslust, (zelf)respect en veerkracht. Met kunst gaat de energie stromen en er ontstaat letterlijk en figuurlijk beweging. Een tegenbeweging op de negatieve spiraal.

Om eenzaamheid tegen te gaan is samenwerking tussen verschillende partijen essentieel. Eenzaamheid is complex en gelaagd, de doelgroepen zijn divers. Er is niet één aanpak van toepassing. Soms heeft eenzaamheid een duidelijk aanwijsbare oorzaak; veel vaker is het een combinatie van meerdere factoren.

Vanwege de complexiteit en meervoudigheid van het probleem is lokale samenwerking tussen professionals uit verschillende sectoren belangrijk. Dan kunnen interventies vanuit verschillende invalshoeken worden geboden. Ook wordt de kans op het signaleren van eenzaamheid groter als organisaties hun lokale netwerken samenvoegen.

Om culturele en sociale professionals die hun krachten willen bundelen tegen eenzaamheid te ondersteunen, heeft LKCA een praktische handreiking ontwikkeld. Je kunt de publicatie hier gratis downloaden.

Praktische digitale handleidingen:
• Kom erbij! met kunst en cultuur: Handreiking voor professionals in de cultuursector en het sociaal domein die willen samenwerken om eenzaamheid te bestrijden.
• Cultuur vergroot veerkracht van jongeren: Handreiking voor jongerenwerkers, beleidsmakers en cultuurprofessionals die jongeren in kwetsbare posities willen ondersteunen.
• Culturele interventies gericht op volwassen statushouders: Verkennend onderzoek naar het effect van cultuur op integratie en participatie.

Finn Minke, Specialist cultuurparticipatie LKCA, gefascineerd door kunst in het sociaal domein en creativiteit als katalysator voor processen van ontmoeting, inclusie, verbinding en bewustwording.

Foto: Toujours les memes,©Yannick, Flickr.