MU artspace is een presentatieplatform over visuele cultuur en moderne digitale kunst. Voor het onderwijs – PO en VO – ontwikkelden ze De Creatieve Code, een leerlijn waarmee je als een kunstenaar leert programmeren en je ook bewust wordt van de code waarmee onze digitale wereld is opgebouwd. De toekomstgerichte tentoonstellingen doen ontzettend veel met de houding van leerlingen, ziet Harm.

De solovoorstelling van Dries Depoorter uit 2018 is zo’n voorbeeld. ‘Achter de schermen was veel technologie zichtbaar. Hij gebruikt vaak thema’s als social media, privacy en surveillance. De presentatie was technologisch behoorlijk overweldigend met veel schermen en wel duizend foto’s op een muur. Tijdens de rondleiding gebruikten we de Visual Thinking Strategy om leerlingen te bevragen naar het gedachtegoed van de kunstenaar en het betreffende kunstwerk.’

‘Geen enkel antwoord was goed of fout, dat benadrukten we steeds. Zo creëerden we een veilige ruimte waarin alles gezegd mocht worden. Daardoor begonnen we met de belevingswereld van de kinderen en gingen ze écht aan. Hun houding veranderde: van achterover hangend met een ‘dat is toch niets voor mij houding’ werden ze actief en kwamen ze tot het besef dat ze er wel degelijk dingen van vonden.’

‘Docenten keken dan verbaasd, herkenden hun eigen leerlingen soms helemaal niet op die manier. Onze rondleiders hielden continu in de gaten bij welke kunstwerken de langste of meest bijzondere gesprekken worden gevoerd. Daar pasten ze dan voortdurend hun methodiek op aan.’

‘Het is te gek dat deze ontwikkelingen ontstaan in de ruimtes van MU. Samen met ons Play & Learn Team en diverse partners in het land, vertalen we de werkwijze ook naar scholen. Voor hen is het niet altijd mogelijk om de tentoonstellingsruimte te bezoeken maar door het online aan te bieden, maken ze er wel kennis mee.’

‘Een installatie van Dries Depoorter staat op de website, zodat deze te zien is in de klas tijdens een workshop. In de film vraagt Dries de leerlingen patronen te klonen: om een portret te boetseren voor een bewakingscamera. Stiekem pest hij ze, want zij moeten stoppen met boetseren en van tactiek veranderen op het moment dat de bewakingscamera een gezicht herkent in het kunstwerk.’

‘Voor leerlingen een laagdrempelige manier om te leren hoe algoritme en gezichtsherkenning werken, en hoe je ambacht en kritisch design kunt combineren. Ze snappen dat het een grapje is dat de kunstenaar moet stoppen als er sprake is van gezichtsherkenning. Nog belangrijker: ze gaan er ook wat van vinden, waar we vervolgens over doorpraten. Ik hoop dat de workshop leerlingen stimuleert om zelf dingen te maken en dat ze van een passieve gebruiker veranderen in een actieve maker. Daarmee zet je namelijk niet alleen de kracht van verbeelding aan maar ook die van ondernemerskracht.’

Ook uit de koker van MU Artspace komt De Creatieve Code, een leerlijn creatief programmeren die ze samen met partners, kunstenaars en pilotscholen ontwikkelden. ‘Het maakt de leerlingen bewust van de codes waaruit onze digitale wereld is opgebouwd. Het leert hen die wereld te bevragen als kunstenaar, en op een creatieve manier erop te reflecteren en reageren. Samen met kunstenaars leren de leerlingen programmeertalen en ontdekken ze hoe die toe te passen. Met kunstwerken als eindresultaat.’

‘De leerlijn, voor bovenbouw PO en onderbouw VO, geeft een eigen invulling aan 21e eeuwse vaardigheden zoals creativiteit, samenwerken en digitale geletterdheid. De Creatieve Code bestaat uit verschillende zelfstandige lessen. De afsluiting is een kunstenaarsworkshop over bijvoorbeeld fouten maken, machine learning of patronen klonen. De lessen zijn helder geschreven maar zijn niet fixed. Je kunt er dus helemaal je eigen draai aan geven. De lessen zijn overigens gratis te gebruiken.’

‘Het artistieke aspect gaat voor mij veel verder dan vormgeving of esthetiek. Kunstenaars hebben vaak een persoonlijke drijfveer of onderzoeksvraag. Daar zit ook een groot gedeelte van de artistieke kwaliteit. In hoeverre komt technologie bijvoorbeeld tussen ons in te staan of bevordert het juist de uitwisseling tussen mensen? Die vraag maakt, samen met een passende presentatie, het werk.’

‘Bij maakonderwijs gaat het minder om de presentatie maar meer om het proces van bouwen, het creatieve maken zelf. Dat hangt heel erg samen met die typische makers-mentaliteit. Als ik op sommige bijeenkomsten rondloop, ziet alles er nog een beetje bèta uit. Dat is tof maar ik vraag me dan soms wel af waar de kunst zit. Die combinatie van tweaken – je dingen afvragen, de wereld onderzoeken – en dat op een bepaalde manier presenteren, dat maakt een werk echt tot een kunstwerk.’

‘Het lijkt me te gek als De Creatieve Code ook anderen gaat voeden en dat er samenwerkingen ontstaan die de ballon van kunst en code steeds groter maakt. Landelijk gebeuren er super goede dingen, maar het combineren van kunst en de digitale wereld is nog steeds een niche. Laten we vooral zoveel mogelijk samenwerken en van elkaar leren.’

‘Eigenlijk is dat ook de attitude van de mediakunstenaars. Zij werken in een wereld van open source waar alles wat gemaakt wordt een waarde heeft, maar niet perse een economische. Ik vraag me soms af waarom we dingen moeten beschermen en bezitten. Het zou mooi zijn als ook wij als een open source gaan werken en meer met elkaar gaan delen. Zie De Creatieve Code maar als eerste aanzet daartoe.’

Beeld: MU artspace Eindhoven