Het is niet nieuw dat mensen in de klas vertellen over hun oorlogservaringen, bijvoorbeeld via het Steunpunt Gastsprekers. Ook is het geen nieuw fenomeen dat leerlingen de buurt intrekken om verhalen van buurtgenoten op te tekenen. Wat wel nieuw is, is de combinatie van beide elementen. En precies die combinatie is de krachtige aanpak van Stichting In Mijn Buurt.

Het begon in 2012, toen journaliste Minka Bos samen met Jongerenwerk een project in de Amsterdamse Diamantbuurt startte. Het doel was om kinderen meer bij de 4 mei-viering te betrekken. ‘Als journalist had ik ervaren hoe bijzonder het is om mensen thuis te interviewen. Dat huiskamergevoel en de ontmoeting tussen oud en jong wilde ik benutten.’

Inmiddels werken veel meer buurten met het onderwijsprogramma. Landelijk zijn 25 buurtteams actief. De kern vormt de intergenerationele ontmoeting waarbij leerlingen ouderen thuis interviewen over de Tweede Wereldoorlog, het koloniale verleden of migratie. Er zijn al zo’n 1.400 verhalen verzameld met deze interviews.

Het programma duurt zes werken en kost scholen 250-500 euro. Het start met voorbereidende lessen waarbij leerlingen historische achtergrondkennis verwerven. Dit kan bijvoorbeeld met gastlessen van een buurthistoricus. Ook krijgen de leerlingen interviewtraining van een journalist. Zo leren ze onder andere hoe ze kunnen doorvragen en wat ze moeten doen als een oudere emotioneel wordt.

Het hart van het programma vormt de ontmoeting. In groepjes van drie bezoeken leerlingen een oudere thuis, samen met een interviewbegeleider en een fotograaf. ‘Veel leerlingen vinden dat spannend. Aanbellen bij iemand die je niet kent, en hoe gedraag je je eigenlijk? Maar de ontmoeting maakt altijd enorm veel indruk, iets wat ze zich blijven herinneren’, constateert Bos.

Terug op school werken de leerlingen de teksten uit. Het verhaal vertellen ze in de ‘ik-vorm’, dus alsof ze het zelf hebben meegemaakt. Tijdens een eindontmoeting, waarbij alle ouderen in de aula of gymzaal van de school komen, vertellen leerlingen om de beurt hun verhaal. Dat zijn wederom indrukwekkende ontmoetingen.

Leerlingen kunnen daarna desgewenst deelnemen aan het naschoolse programma Erfgoeddragers. Ze worden dan officieel gehuldigd tot drager van het verhaal, met een medaille en het afleggen van een belofte dat de leerling het verhaal van de geïnterviewde doorvertelt. ‘Dat kunnen ze doen tijdens herdenkingen of op de Dag tegen Racisme, maar ook bijvoorbeeld in hun eigen voetbalclub’, vertelt Bos.

Behalve indrukwekkend blijkt de ontmoeting ook leerzaam. Historicus Mark Schep nam samen met collega’s voor en na het onderwijsprogramma vragenlijsten af bij leerlingen. Vooral de inleving in de geschiedenis groeide. Daarnaast namen ook de interesse in lokale geschiedenis, de verbondenheid met de buurt en de sociale vaardigheden toe. Wat het programma zo speciaal maakt, bleek uit de interviews die Schep met enkele leerlingen en leraren had.

Zo zei Sophie (14): ‘Oorlog voelt zo ver weg, nu komt het heel dicht bij.’ Bram (11) vond het interviewen spannend. ‘Ook omdat mensen verdrietig kunnen worden. Maar als je dan doorvraagt, willen ze het wel vertellen.’ Een leraar noemde de ervaring van echtheid essentieel. ‘De lesmethode is werken met je hoofd, bij persoonlijke verhalen komt het ook in je hart.’

Een programma als dit, zo stelt Schep, vraagt om een strakke organisatie en goede gastdocenten. Wat scholen waarderen, is dat Stichting In mijn Buurt alles regelt. Van de contacten met ouderen tot en met de gastsprekers en eindredactie voor de verhalen van de leerlingen. Tegelijkertijd krijgen leerlingen veel eigenaarschap. Andere ingrediënten die het tot een krachtig programma maken, is het totaalpakket dat bestaat uit gedegen voorbereidingslessen en een goede verwerkingsopdracht door de leerlingen in de ‘ik-vorm’ het verhaal te laten vertellen.

Bos noemt de ontmoeting tussen oud en jong essentieel: ‘Daar zit iets magisch in. Ouderen vertellen hun verhaal vaak niet aan eigen kinderen of anderen van die generatie. Maar dus wel aan de daarop volgende generatie.’

Om te ervaren hoe het verhalen doorgeven werkt, gaan deelnemers zelf aan de slag. In tweetallen en later in viertallen vertellen ze elkaar wanneer ze voor het eerst in contact kwamen met sporen van het koloniale verleden. Zoals pakhuizen in je eigen stad uit de tijd van de VOC, familieleden die in Nederlands-Indië hebben gevochten of mee eten bij een Surinaams vriendje van school en bang zijn dat je het vreemde eten niet lust.

‘Het verhaal van de ander navertellen dwingt je tot heel goed luisteren, dat vind ik mooi’, zegt een van de deelnemers. ‘Maar wie is nou precies eigenaar van het verhaal?’ Bos licht toe dat de doorverteller het verhaal wel bijkleurt. ‘Maar dat gebeurt in bijzijn van de oorspronkelijke verteller, en dat schept een gevoel van verantwoordelijkheid.’

Door het verhaal zelf na te vertellen, hoor je het twee keer. ‘Dan onthoud je het beter’, is de ervaring van diverse deelnemers. En die ik-vorm leidt daadwerkelijk tot meer inleving en empathie. ‘Het is precies de reden waarom wij hebben gekozen voor taal in de verwerkingsopdracht en niet voor bijvoorbeeld een beeldende werkvorm. De kracht van taal werkt in dit geval verbindend en verdiepend’ geeft Bos aan. ‘Via taal leer je elkaar beter kennen en wie weet draagt dat bij aan betere samenleving.’