Je onderzocht het muziekonderwijs in het noorden en het oosten. Wat zijn je belangrijkste conclusies?
‘Om te beginnen heb ik een inventarisatie gemaakt van het aantal muziekscholen in Groningen, Friesland, Drenthe, Flevoland, Overijssel en Gelderland. Puur om te kijken waar wij in 2023 voor opleiden. Dan blijkt dat het werkveld diverser is geworden, dat er minder traditionele muziekscholen zijn. Daarvoor in de plaats kwamen er collectieven en eenpitters. Uiteindelijk vonden we 175 scholen. Daarvan heeft 17 procent mensen in dienst, de rest van de docenten werkt als zzp’er.’

Hoe staat het met de kosten van muziekles?
‘Die lopen zeer uiteen. In Veendam kun je les krijgen voor 24 euro per uur, in Drachten is dat 52. Ik heb ook gekeken naar wat docenten verdienen. Voor mensen in vaste dienst is dat via de cao geregeld. Maar een steekproef onder 154 privédocenten leert dat sommige zzp’ers een uurtarief van 23 euro hanteren. Daarvan viel ik echt van mijn stoel.‘

Hoe krijgen we een goede en eerlijke beloning voor docenten voor elkaar?
‘Dat is nog niet zo eenvoudig. Je hebt te maken met vier verschillende partijen: de overheid, de instellingen, docenten en de afnemers. De overheid is vooral subsidiegever. Men begint nu wel meer eisen te stellen, qua fair pay, maar uiteindelijk zijn anderen verantwoordelijk. De instellingen moeten netjes betalen. Docenten zelf moeten tarieven durven hanteren, waarvan ze de hypotheek en hun dagelijkse boterham kunnen betalen. En daar loop je tegen het probleem aan dat een deel van hen geen kostwinner is, en het uitsluitend bijverdienste is. Ten slotte heb je de afnemers, de ouders die hun kind op muziekles doen. Zij zullen zich ervan bewust moeten zijn dat ze te maken hebben met professionals, die ook als zodanig betaald moeten worden.’

Wat is er nodig om voor de ouders de kosten niet te laten exploderen?
‘Alle vier de partijen moeten iets doen. Wat betreft de docenten, de groep waar ik me in mijn dagelijks leven mee bemoei, die zouden bijvoorbeeld kunnen nadenken over nieuwe lesvormen.’

Huis van Puck is een centrum voor de podiumkunsten. Hoe gaan jullie om met fair pay?
‘Onze cursussen worden verzorgd door zzp’ers. We hanteren een berekeningsformule waarbij de groepsgrootte en het aantal bijeenkomsten de prijs bepalen. Zo garanderen we dat degene die de cursus leidt een eerlijke beloning krijgt. Voor onze eigen inkomsten zijn we niet geheel afhankelijk van het cursusaanbod. Dat geld komt ook uit subsidie en de verhuur van repetitieruimtes.’

Dat klinkt heel mooi, maar lukt het ook altijd?
‘Ja, want als het minimum aantal deelnemers niet gehaald wordt, gaat de cursus niet door. Daarbij hebben we inmiddels genoeg ervaring om te komen tot een realistisch cursusaanbod, waardoor er niet zo vaak een cursus geannuleerd hoeft te worden. Behalve een minimumaantal hanteren we ook een maximumaantal. Teveel deelnemers zou ten koste gaan van de kwaliteit.’

Jullie verhuren ook ruimtes. Hoe gaan jullie daar om met fair pay?
‘Helaas hebben we daar weinig invloed op. Ik kom onderbetaling wel heel veel tegen buiten mijn werk bij Puck en schrik wel eens van de tarieven die zzp’ers vragen. Uiteraard kunnen wij ze niet verplichten om meer te vragen. Door erover te praten kweek je wel bewustzijn dat zij deel zijn van het probleem. Marktwerking mag er zijn, maar de tarieven mogen niet ongemakkelijk laag zijn.’

Hoe is het probleem van onderbetaling op te lossen?
‘Het is heel complex en ik weet niet anders dan dat het altijd heeft gespeeld sinds ik in de culturele sector werk. Ik denk dat bewustwording van zowel de zelfstandig ondernemer als de consument heel belangrijk is. Cultureel ondernemerschap blijven aanbieden in de kunstvakopleidingen, en de consument laten inzien dat je voor een goede culturele vorming ook een eerlijke prijs moet betalen. En om degenen met een kleine portemonnee ook de kans te geven om een eerlijke prijs te kunnen betalen, mag de overheid wat mij betreft een actievere rol spelen in het aanbieden van meer financiële mogelijkheden zodat culturele vorming voor iedereen toegankelijk blijft.’

Als dirigent ben je voor een orkest of koor onmisbaar. Is fair pay voor jou een issue?
‘Jazeker. Alleen in de ideale situatie noem jij je tarief en gaat de vereniging daarmee direct akkoord. Vaak is het toch onderhandelen, waarbij het naast geld ook om het takenpakket gaat. Je bent muzikaal eindverantwoordelijk, maar tegelijk worden er soms ook andere onbetaalde taken verwacht zoals vergaderen en vertegenwoordiging. Als dirigent ben je inderdaad onmisbaar, en kun je je tarief rekenen. Maar in onze sector doen mensen het er vaak bij als hobby en daardoor vragen zij minder. Fair pay is voor dirigenten wellicht wat makkelijker dan voor muziekdocenten, omdat ze werken met verenigingen die naast hun contributies ook elders subsidie kunnen aanvragen.’

En hoe gaan jullie als bond om met fair pay?
‘Wij zijn in 1928 opgericht als beroepsvereniging, eigenlijk vooral om beunhazerij tegen te gaan. Wij adviseren onze leden over tarieven, om hun een beter idee te geven over wat ‘normaal’ is. Ik ben me ervan bewust dat het niet waterdicht is en er altijd mensen onder de prijs blijven werken. Die zouden zich er terdege bewust van mogen zijn dat ze de sector kapot maken. Misschien is een dergelijke beroepsvereniging ook een stap vooruit voor muziekdocenten.’

Je bent oprichter van TacT Muziek. Wat doen jullie precies?
‘Toen wij rond 2010 de ene na de andere muziekschool zagen omvallen, zijn wij begonnen met het adviseren van muziekverenigingen, bijvoorbeeld hoe zij hun activiteiten beter kunnen organiseren. Veel van die verenigingen zijn bijvoorbeeld verantwoordelijk geworden voor de muziekles aan kinderen. Wij ondersteunen verenigingen bij de uitvoering daarvan. Zelf werken we zoveel mogelijk met vaste dienstverbanden, wanneer de werkzaamheden structureel van aard zijn. Voor korte projecten werken wij met zzp’ers. Ik zit dan aan de andere kant van de onderhandelingstafel, dan als dirigent. Wij vragen de zzp’er altijd om zijn eigen tarief. Het komt meermaals voor dat wij dan een bedrag te horen krijgen, waarvan wij vinden dat het veel te laag is. Wij stellen dan een hoger bedrag voor. ‘

Wat doet een programmamanager fairPACCT?
‘Ik coördineer projecten die de arbeidsvoorwaarden en collectieve afspraken binnen de culturele en creatieve sector moeten verbeteren. En dan gaat het vooral om fair pay. Dat doen we met ‘ketentafels’, waar per discipline vertegenwoordigers van instellingen, intermediairs en andere spelers samen met zzp’ers nadenken over wat nodig is voor verbetering. Er zijn tafels voor onder meer film, popmuziek en kunsteducatie/amateurkunst.’

Hoe is de voortgang?
‘We zijn voor de kunsteducatie en amateurkunst goed onderweg. Er liggen vergelijkingen met cao’s, de inrichting van de beroepspraktijk is onderzocht en er is ondertussen een rekenmodel om tot een goed tarief te komen. Dit alles moet de werkenden, vaak zzp’ers, helpen in gesprekken met opdrachtgevers. Daarbij wordt implementeren en naleven nog wel een stevig aandachtspunt, want de markt is heel divers.’

‘Sowieso lijkt de amateurkunst en kunsteducatie af en toe een ondergeschoven kindje: in de laatste overheidsbrieven over fair pay werd de sector niet of nauwelijks genoemd. Daarom heeft de ketentafel in de aanloop naar een belangrijk debat in de Tweede Kamer een brief naar de Kamerleden gestuurd om aandacht te vragen. We willen nog dit jaar tot normen voor fair pay komen. De hulp van de overheden, vooral gemeenten, is daarbij essentieel.
En verder… In de rijksbegroting is 34 miljoen gereserveerd om te komen tot een eerlijker betaling. Tegelijk ziet iedereen dat dit bedrag bij lange na niet genoeg zal zijn. We moeten afwachten wat het nieuwe kabinet gaat doen, maar de focus van de overheid op betere beloning van deze sectoren lijkt wel stevig verankerd in het beleid.’

Hoe zie je bij die onzekerheid over een nieuw kabinet de toekomst?
‘Ik probeer altijd positief te denken en ook nu zie ik kansen. Je hoort bijvoorbeeld van nieuw opgekomen politieke partijen dat ze buiten de grote steden extra inspanningen willen om voorzieningen overeind en toegankelijk te houden. Daar hoort lokale cultuur bij. De afgelopen jaren vielen veel centra voor de kunsten om en werden deze bijvoorbeeld vervangen door (collectieven van) zzp’ers. Misschien gaan we wel weer terug naar centra voor de kunsten als gemeentelijke basisvoorziening, waar docenten weer een vast dienstverband krijgen. Ook nieuwe arbeidswetgeving zal die kant op wijzen.’