In het voorjaar van 2024 presenteerden de formerende partijen VVD, PVV, NSC en BBB een akkoord op hoofdlijnen. Het extraparlementair kabinet-Schoof publiceerde op 13 september een nadere uitwerking van dit akkoord in haar regeerprogramma. Op Prinsjesdag volgde daarop de Miljoenennota. We schreven in een eerder artikel over wat de voorgestelde plannen van het kabinet betekenen voor cultuureducatie en cultuurparticipatie. Wat blijft er van die plannen overeind staan? In dit artikel geven we een overzicht van de cultuurparagrafen en de gevolgen voor cultuurbeoefening uit het regeerprogramma en de Miljoenennota.

Dit artikel is gebaseerd op informatie zoals bekend op dinsdag 24 september 2024.

Hoewel de contouren van het nieuwe beleid van kabinet-Schoof steeds helderder worden, is er voor cultuur in het regeerakkoord nauwelijks ruimte. Enkel uit de Miljoenennota, zoals geanalyseerd door Kunsten ’92, wordt duidelijk wat de (financiële) gevolgen voor cultuurbeoefening zijn.

De begroting voor de Basisinfrastructuur en de Rijkscultuurfondsen groeit van 2024 tot 2025 al met acht procent en er is een verdere stijging tot 2029. Dit zijn echter investeringen die we nog aan het vorige kabinet te danken hebben, voornamelijk voor eerlijke betalingen van makers van € 36,4 miljoen. Daarmee kunnen we in 2025 spreken van een ‘overgangsjaar’ waarin de sector zich moet voorbereiden op de plannen van het huidige kabinet.

Ook komt er jaarlijks ongeveer € 1,9 miljoen extra vrij voor talentontwikkeling in de klassieke muziek. Hiermee ‘repareert’ minister Bruins van OCW de eerdere beslissingen om instellingen niet te financieren. Dat is natuurlijk mooi, zo concludeerde ook collega-onderzoeker Arno Neele, maar het is slechts een pleister en geen oplossing voor de lange termijn. Talentontwikkeling in de breedte loopt volgens de Kunstenbond flinke schade op, omdat slechts één derde deel van de BIS-aanvragen van ontwikkelinstellingen gehonoreerd is.

De maatregel die de afgelopen maanden de meeste aandacht kreeg is de btw-stijging op cultuur van 9% naar 21% per 2026. Ondanks diverse acties (#geenhogerebtw), en kritiek van de Raad van State, lijkt deze definitief door te gaan. De Raad van State adviseert de btw-verhoging in een aparte wet te behandelen, maar het is nog onduidelijk of hier gehoor aan wordt gegeven. Naast de btw komt er ook een verhoging van de kansspelbelasting, worden gemeente- en overheidssubsidie verlaagd en wordt de giftenaftrek aangepast. Het is een opeenstapeling van maatregelen die ervoor zorgen dat culturele inkomsten, en daarmee het financiële fundament van cultuur, worden bedreigd.

Bij elkaar kosten alle maatregelen de cultuursector naar verwachting ongeveer € 350 miljoen per jaar. Dit is aanzienlijk meer dan eerdere bezuinigingen. Diverse brancheorganisaties, waaronder Koornetwerk en Cultuurconnectie, maken zich dan ook zorgen over de aangekondigde maatregelen. Kaarten voor amateurkunstvoorstellingen worden bijvoorbeeld duurder en contributies voor leden zullen stijgen.

Tel bij alle maatregelen de verschillende kostenstijgingen op, en je hebt een opeenstapeling die ook de werkgelegenheid in de cultuursector onder druk zet, zegt Kunstenbond. Dat terwijl er in het vorige kabinet juist stappen zijn gezet om de arbeidspositie van werkenden in onze sector te verbeteren.

Misschien wel de meest impactvolle maatregel voor cultuurbeoefening is de korting van 6% op het gemeentefonds per 2026, In dat ‘ravijnjaar’ verwachten gemeenten een begrotingstekort van € 1,1 miljard. Waar gemeenten op gaan korten is nog niet duidelijk, maar het is aannemelijk dat ook de culturele sector hier flink door onder druk komt te staan. Cultuur is, ondanks herhaaldelijke oproepen, geen wettelijke taak. Hierdoor is het een fragiel domein binnen de gemeentebegroting.

In de budgettaire bijlage zien we dat het programma School en Omgeving per 2026 met een bedrag van € 93,1 miljoen wordt gekort. Het programma wordt daarmee maar beperkt voortgezet. Prioriteit wordt gegeven aan scholen met de vijf procent hoogste relatieve onderwijsachterstandsscores.

Het is de vraag welke positie cultuureducatie binnen het onderwijs krijgt. Het kabinet legt in het ‘Herstelplan kwaliteit onderwijs’ sterk de nadruk op de basisvaardigheden lezen, schrijven en rekenen. Aandacht voor cultuureducatie is er in de beleidsteksten nauwelijks, op de overheveling van € 29 miljoen op de cultuurbegroting voor cultuureducatie en museumbezoek naar de begroting van primair onderwijs na. Het is op dit moment dan ook niet duidelijk hoe dit zich zal ontwikkelen.

De komende periode zijn het kabinet en de Haagse ambtenarij aan zet om alle plannen verder uit te werken. In de komende maanden verdedigen alle bewindspersonen hun eigen begroting in de Kamer, waar vervolgens nog over gedebatteerd wordt.