Hij gaat ’s avonds met de hond of op de fiets langs de vuilniszakken die op straat staan. Hij bekijkt dan de vorm van een zak; zitten er misschien boeken in? Of hij geeft er een trap tegen om te horen wat de inhoud zou kunnen zijn. Hij gebruikt geen zaklamp, omdat hij niet al te veel wil opvallen. Want al wordt vuilniszoeken door de gemeente gedoogd, het wordt niet door iedereen even gewaardeerd. Met de buit gaat hij vervolgens naar huis om te zien of het echt interessant is wat hij heeft opgeduikeld.

Joost Groeneboer (1957) vertelt over zijn vrijetijdsbesteding. Hoe noem je zo’n activiteit eigenlijk? Er bestaan verschillende termen voor, zoals stadsjutten of zoals hij het zelf noemt straatarcheologie. Wikipedia gebruikt de Amerikaanse term dumpster diving. Uit de 19e eeuw stamt het begrip morgenster. Dat was iemand die in de vroege uurtjes het vuilnis doorzocht op bruikbare spullen of vodden. Zo is Joost in de jaren 80 van de vorige eeuw ook begonnen. Hij had spullen nodig om zijn studentenkamer in te richten en ging ‘kraak lopen’, bij het grofvuil op zoek naar bruikbare spullen.

Hij is dat blijven doen, maar zoekt sindsdien vooral spullen die hij soms doorverkoopt maar vaak ook weggeeft, of spullen die historisch gezien interessant zijn. “Het is meer dan een hobby”, zegt Joost. Het begint met het verzamelen van materiële cultuur, zoals boeken, keukengerei of een lamp, maar ook foto’s, brieven en andere egodocumenten. Daarna gaat hij op zoek naar het verhaal achter het object. “Je komt allerlei onverwachte dingen tegen, het is bijna verslavend. Je duikt in het verleden van vorige generaties, maar je leert ook veel van de (weggooi)cultuur van de mensen nu.” Vervolgens beschrijft hij de geschiedenis van zijn ‘schatten’ en hoe hij die heeft gevonden op zijn website.

Het geeft hem het gevoel dat hij dingen veilig kan stellen voordat ze definitief verdwijnen. Zo vond hij “vlak voordat een grote regenbui losbarstte” een koffer vol oude boeken. Er waren veel boeken in het Hebreeuws bij, waarschijnlijk van joodse origine. En ook een uitgave uit 1609 over ‘Bevruchte Vrouwen, en hare Secreten’. Enkele objecten van belang voor de joodse geschiedenis heeft hij geschonken aan het Joods Historisch Museum, zoals flesjes mokka-extract uit de jaren 30 van de Groningse firma C. Polak. “Het is leuk om die dan in de vaste opstelling terug te zien.”

Een andere keer vond hij een stapel brieven. Die bleek de correspondentie tussen twee broers te bevatten, beginnend in het interbellum. De mannen schrijven elkaar over en weer met klachten over hun huwelijksleven. En later klinkt bij een van de broers in onverbloemde taal duidelijk sympathie door voor het opkomende nazisme. “Ik moet er beslist nog eens iets mee doen”, zegt Joost, “het geeft zo’n tijdsbeeld, het is echt een eyeopener!” Hij werkt nu aan een groot artikel naar aanleiding van de vondst van een verzameling foto’s en negatieven van Philip Mechanicus (fotograaf en publicist, 1936-2005).

Joost neemt zeker niet alles mee naar huis, al was het maar omdat anders zijn huis helemaal vol komt te staan. “Tot corona ging ik elk jaar met Koninginnedag, nu Koningsdag, spullen verkopen om zo wat ruimte maken in huis.” Andere morgensterren die hij op straat tegenkomt hebben hun eigen motieven en interesses. Sommigen zijn op zoek naar waardevolle spullen die ze via websites als Marktplaats verkopen. Anderen verzamelen papier en oud ijzer om bij opkopers te verzilveren. Hij komt soms ook iemand tegen die kleding en spullen zoekt om op te sturen naar Afrika.

Met de komst van de ondergrondse vuilcontainers wordt het lastiger om te jutten in de stad. Ook brengen mensen steeds vaker hun spullen naar de kringloopwinkel. Joost komt daar ook wel eens, maar het is toch niet hetzelfde. Er worden bijvoorbeeld geen privacygevoelige spullen aangeboden – foto’s en brieven zijn daar dus schaars.

Sommige stadjutters gaat het vooral om bruikbare spullen met praktische of economische waarde. Joost is van het type dat vooral wordt gedreven door historische interesse. Hij combineert de sensatie van het zoeken in de schemering op verlaten straten, met de ‘historische sensatie’: in het gevonden object en zijn geschiedenis wordt het verleden ook echt tastbaar. In deze culturele praktijk komen verzamelen en verhalen maken zo samen.

Auteur: Wim Burggraaff

Deze blog is onderdeel van de blogreeks ‘Culturele praktijken in beeld‘, waarin LKCA laat zien dat het begrip ‘cultuur’ breder is dan vaak wordt vermoed. Bekijk ook de andere blogs en stel je open voor culturele praktijken die nu buiten het blikveld van de mainstream vallen.