Inspirerend, informatief en interactief. Dat ongeveer stond ons voor ogen toen we dit najaar begonnen met het LKCAtelier. Het was ons antwoord op het wegvallen van fysieke (netwerk)bijeenkomsten terwijl we meer dan ooit behoefte hadden aan contact en uitwisseling.

Het bleek een goede vorm om op een laagdrempelige manier veel mensen te bereiken. En om samen heel veel zaken te bespreken. Van praktische informatie over nieuwe regelingen tot en met cultuurtheorie. Wat kwam er zoal langs? In het laatste LKCAtelier trekken we de touwtjes samen in vier thema’s:

‘Ah, ah, ah, ah, stayin’ inside!’ Dat corona creatief maakt, liet dansleraar Petra Beers half maart als een van de eersten zien. Ze nam voor de Amsterdamse basisscholenkoepel Ooada een dansfilmpje op dat zo ongeveer viral ging, tot en met de Caraïben toe. ‘In het eerste filmpje ging het nog om voor- en nadoen. Later heb ik ook opdrachten met leerlingen gedaan’, vertelt Beers. Omdenken, plannen omgooien en nieuwe vormen verzinnen: dat herkennen deelnemers wel. En soms is er bijvangst. ‘Ik kan nu kunstbeschouwing meer aan de orde laten komen, dat schoot er anders wel eens bij in.’

‘Iedereen is dit jaar een beetje ICT’er geworden’, zegt Bas Verberk. Zelf heeft hij zich ontpopt tot coronaregels-expert bij LKCA. Net als in het derde LKCAtelier, dat specifiek ging over corona en cultuuronderwijs, praat hij ook nu weer iedereen even bij. Bijvoorbeeld over de Tijdelijke Wet Maatregelen Covid 19 die sinds 1 december 2020 geldt. Daarmee is het er niet per se duidelijker op geworden. ‘Was zingen eerst nog verboden, volgens de wet is het nu een dringend advies. Ook het maximum van dertig mensen geldt niet meer.’ En de lockdown (tot 19 januari) gaat sowieso boven de wet. Alleen een-op-een lessen mogen nog wel, zij het tot een maximum van twee mensen per dag.’

‘Er zijn de nodige financiële compensatieregelingen. Zoals 85 miljoen voor jongeren in coronatijd, 210 miljoen voor onderwijsachterstanden en 150 miljoen voor de lokale infrastructuur.’ Bij deze laatste pot waarschuwt Verberk dat gemeenten niet verplicht zijn het geld te besteden aan cultuur. ‘Spreek er vooral de gemeenteraadsleden op aan, zodat de gemeente gedwongen wordt zich te verantwoorden.’ In het artikel Coronasteun voor cultuureducatie en cultuurparticipatie vind je een brief die je erbij kan helpen.

Het programma Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK), dat in 2021 start met de derde periode, en de regeling Samen cultuurmaken kregen elk hun eigen LKCAtelier. Wat deze stimuleringsprogramma’s gemeen hebben, is de nadrukkelijke inzet op gelijke kansen. Mocca zet met CmK vol in op basisscholen in Amsterdamse achterstandswijken. Zij komen niet toe aan cultuureducatie, hebben geen cultuurcoördinator of beleidsplan en maken geen gebruik van de stedelijke cultuurbus.

‘Wij noemen ze hoog-potentiesscholen’, vertelt Richard Smolenaers van Mocca. ‘Cultuureducatie kan hier het verschil maken en bijdragen aan kansengelijkheid. Wij kijken naar wat wèl kan. Dat vraagt ook om een flexibele houding. Want hoewel de regeling wil dat het eigenaarschap bij de scholen ligt, kijken wij hoe we deze scholen kunnen ontzorgen.’

Marlies Tal (LKCA) kan hem geruststellen: dat past goed bij de CmK-gedachte. Om te zorgen dat echt alle leerlingen kennismaken met cultuur, moeten we voor sommige scholen juist harder werken. Ook de regeling Samen cultuurmaken is gericht op het verlagen van drempels voor cultuurdeelname. Dat gebeurt door samenwerking met zorg en welzijn. Maar ook scholen kunnen een partner zijn. ‘Zo kunnen beide regelingen elkaar versterken: wat je binnen CmK binnen school doet, kun je met naschools aanbod via Samen cultuurmaken verstevigen.’

Werk maken van gelijke kansen betekent dat je uit je eigen bubbel moet komen. ‘Je moet oog krijgen voor je eigen onbewuste vooroordelen’, zegt Smolenaars. En, vullen anderen aan, gelijke kansen betekent soms juist ongelijke behandeling: de ene doelgroep of school heeft meer en andere aandacht nodig dan de andere. ‘Het is juist niet gelijke monniken, gelijke kappen.’

Naast praktische zaken was er in verschillende bijeenkomsten aandacht voor theoretische modellen en concepten. Zo passeerden het leerecosysteem, Cultureel Vermogen en cultureel bewustzijn. Drie begrippen die in elkaar grijpen, omdat ze achtereenvolgens het macro-, meso- en microniveau representeren van bezig zijn met cultuur.

Binnen het leerecosysteem draait het om goede routes in en samenwerking met de lokale omgeving als fundament voor cultuurdeelname. Cultureel Vermogen is de manier waarop mensen vorm geven aan hun omgeving en aan samen leven. Het gaat daarbij minder om wat cultuur is, maar wat het teweeg kan brengen. Cultureel bewustzijn ten slotte staat centraal in de persoonlijke ontwikkeling van mensen.

De gemeenschappelijke deler is op alle niveaus het culturele proces. Er is een ontmoeting tussen omgeving en individu(en), waardoor er culturele verrijking en groei kan plaatsvinden. Door cultuuronderwijs leren leerlingen bijvoorbeeld betekenis te geven aan een steeds veranderende omgeving. ‘Ze verwerven het vermogen om zich te bewegen in een leerecosysteem’, zoals Astrid Rass (ArtEZ) het uitdrukt.

Omgekeerd kan die omgeving, door aan te sluiten bij behoeften van leerlingen en krachten te bundelen, hun groeiproces bevorderen. Wat dat precies vraagt van culturele instellingen, wordt onderzocht in vier proeftuinen rondom Cultureel Vermogen. Zo leren de begrippen leerecosysteem en cultureel vermogen, hoe abstract ze op het eerste oog ook mogen lijken, om mensen anders te laten kijken naar hun werk en aanbod.

‘In een goed leerecosysteem krijgen alle kinderen en jongeren gelijke kansen’, vertelt Huub Braam (specialist onderzoek bij LKCA). ‘De komende jaren kijken we hoe dat werkt en wat we kunnen leren van goede voorbeelden.’ Zijn collega Jan van den Eijnden vult aan: ‘Er zijn jongeren die cultureel actief zijn en toch een enorme afstand ervaren tot school. Als je op zoek gaat naar hun culturele drijfveren, dan kun je een leerproces met hen op gang brengen.’

Deze begrippen zijn meer dan mooie woorden, vinden de deelnemers. Ze helpen je om te kijken naar en te reflecteren op de eigen praktijk.

De lopende curriculumherziening kwam meerdere malen terug. Zo is gewerkt met de Grote Opdrachten, zoals geformuleerd door het ontwikkelteam Kunst en Cultuur. Filmeducatie leent zich bij uitstek voor vakintegratie en de samenhang tussen taal en muziek ligt ook meer voor de hand dan je aanvankelijk misschien denkt.

‘Curriculum.nu dwingt ons verbindingen te leggen tussen vakken en dat is een goede zaak’, zegt muziekdocent Michel Hogenes (Haagse Hogeschool en Codarts). Hij is betrokken bij projecten voor taal en muziek, maar hij ziet zeker ook mogelijkheden voor verbindingen met film. ‘Een leuke tool daarvoor is Watch that Sound, waarbij leerlingen muziek componeren bij film. Heel mooi, want nog te vaak blijft de muziekles steken in reproduceren.’ Voordeel van film is bovendien dat er voor elke leerling wat wils is.

Bastiaan van Werven (Landelijk Netwerk Filmeducatie) beaamt dat volmondig. ‘Film is een taal die leerlingen zelf al spreken en daardoor is het een mooi vertrekpunt voor uitstapjes naar andere disciplines.’ Dansdocent Petra Beers gooit er graag ook nog dans en theater bij. ‘Het is goed om dingen van verschillende kanten aan te bieden. Je kunt overal raakvlakken vinden.’

Het LKCAtelier zijn we dan wel begonnen als noodverband, ze voorzien heel sterk in een duidelijke behoefte aan informatie en uitwisseling van ervaringen. Over cultuur, zo werd afgelopen weken duidelijk, raken we niet snel uitgepraat. En dus zetten we het voort, met een verbreding naar cultuurparticipatie. Visual thinking en de verkiezingen komen zeker aan bod. En voor het eerste LKCAtelier van 2021 kan je je al aanmelden: kunst, cultuur en corona op het mbo.