‘Hoe zorg je dat iedereen mee kan doen? De cultuurcoach maakt het mogelijk. De cultuurcoach denkt mee, coördineert, organiseert en zorgt dat een goed plan ook echt wordt uitgevoerd.’
Merit de Valk, specialist beleid bij LKCA, trapt het LKCAtelier af met een filmpje over de meerwaarde van cultuurcoaches in de gemeente. In 2022 hadden 276 van de 344 Nederlandse gemeenten een cultuurcoach. Vergeleken met de sportcoaches kan dat beter. Die zijn te vinden in 328 gemeenten en 81% van de FTE’s werd in 2022 voor de hoofdsector sport & bewegen ingezet.

Heel raar is dat verschil tussen sport en cultuur niet, want het meeste geld voor de BRC is afkomstig van het ministerie van VWS. Bij de start van de regeling in 2008 (Impuls Brede Scholen Sport en Cultuur) was er ruimte voor zo’n 6% van het totale aantal FTE voor cultuur. In de praktijk werkte in de beginperiode zo’n 10% van de FTE’s binnen het aandachtsgebied cultuur. Na de uitbreidingen van de regelingen is de onderverdeling tussen sectoren losgelaten en is het percentage combinatiefunctionarissen met hoofdthema cultuur gestegen naar 19% in 2022. ‘Dat is een mooie ontwikkeling’, stelt De Valk.

Waren de coaches aanvankelijk bedoeld om de banden tussen school en sportieve en culturele organisaties te verstevigen, vanaf 2012 kwam er met de Brede Impuls Combinatiefuncties een verbreding. Vooral de sportcoaches richtten zich op bredere doelgroepen (zoals ouderen) en op samenwerking met domeinen als zorg en welzijn. De cultuurcoaches bleven voornamelijk gericht op scholen. Mede door de, ook in dat jaar gestarte, regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK). Maar met de BRC vanaf 2019 gingen ook zij breder werken.

Die lijn van verbreding geldt de komende jaren nog sterker. Met ingang van dit kalenderjaar wordt de BRC onderdeel van de Brede Specifieke Uitkering (SPUK). Dit is een financieel arrangement voor diverse regelingen en bestuursakkoorden, zoals het Sportakkoord II en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Onder de SPUK valt hiermee een veelheid aan gemeentelijke taken en programma’s, van het tegengaan van eenzaamheid tot en met het geven van gezondheidsvoorlichting.
In plaats van allemaal losse potjes uit diverse programma’s, zijn in de SPUK de geoormerkte bedragen per programma gebundeld. Eén van de programma’s in de SPUK is de BRC. Gemeenten kunnen als onderdeel van de SPUK voor dit programma middelen aanvragen die ze naar eigen inzicht kunnen inzetten om een buurtsportcoach, cultuurcoach of andere combinatiefunctie, zoals clubkadercoach of beweegcoach, aan het werk te zetten. Belangrijk daarbij is dan om te zorgen dat cultuur niet ondersneeuwt en dat de cultuurcoach een stevige positie krijgt of behoudt.

Een belangrijke verandering is dat er vanaf 2023 meer geld beschikbaar is voor de combinatiefuncties. Maar juich niet te vroeg, want hoeveel geld een gemeente krijgt, is voortaan gebaseerd op het inwoneraantal én de sociaal-economische status van inwoners. De ene gemeente zal dus meer krijgen dan voorheen, en de andere minder. Er wordt hierbij niet meer uitgegaan van een normbedrag per FTE. De matching (40% rijk, 60% gemeente) blijft wel gehandhaafd.

Gemeenten krijgen het geld niet automatisch; ze moeten het actief aanvragen. De eerste deadline is al op 31 maart 2023. Het aanvragen is een relatief eenvoudige procedure, legt Ingrid Wijntjens van Vereniging Sport en Gemeenten (VSG) uit. VSG is de landelijke coördinator van de ondersteuning van de BRC-regeling. ‘Je vinkt in eerste instantie alleen de thema’s aan waaraan je wilt werken. Maar als je niet op tijd aanvraagt, loop je de gelden voor 2023 mis.’ Na de aanvraag is er nog tijd om de plannen verder uit te werken in een plan van aanpak. Voor 30 september leveren gemeenten hun plannen in bij VNG/VSG, en na goedkeuring hiervan voor 31 oktober bij DUS-i. ‘Sluit bij de plannen goed aan bij de doelen van de verschillende akkoorden’, adviseert Wijntjens. ‘Vermijdbare gezondheidsverschillen worden aangepakt met als doel een gezonde generatie in 2040.’
En ja, daar kan cultuur zeker een bijdrage aan leveren. De akkoorden gaan uit van het concept Positieve Gezondheid, en dat omvat naast fysieke gezondheid ook kwaliteit van leven en mentaal welbevinden.

Een andere belangrijke wijziging is dat een bevoegd vak- of groepsleerkracht vanuit het onderwijs gefinancierd wordt. De inzet van functionarissen voor extra aanbod bovenop de onderwijstijd kan vanuit de BRC worden bekostigd. Het is dus straks niet meer mogelijk om de gymleerkracht of dramadocent met een vaste aanstelling op school te betalen uit de BRC-gelden. ‘De afbouw van de vakkracht duurt tot en met 2026’, vertelt Wijntjens, ‘maar je moet wel jaarlijks laten zien hoe je vermindert.’ Dit betekent niet dat je als cultuurcoach niets meer onder schooltijd mag doen. Maar de BRC beoogt wel om deelname aan het extra aanbod bovenop de onderwijstijd te stimuleren.

Een andere vraag is hoe cultuur haar positie in relatie tot sport de komende jaren kan verbeteren. Want in de zes profielen van de nieuwe BRC ligt veel nadruk op sport en bewegen. De Valk adviseert: ‘Zie het niet als of-of, maar meer als en-en.’

Sander Palm kan over die en-en-oplossing meepraten. Ooit zag hij, afkomstig uit de sport, cultuur als concurrent. Maar in zijn huidige functie als teamleider van Be Active & Creative in de gemeente Barneveld is het juist zijn taak om beide grootheden plus het sociale domein te verenigen. ‘En dat blijkt heel goed te kunnen, want uiteindelijk hebben we allemaal hetzelfde doel: een glimlach verkopen.’
Palm belooft niet dat het meteen van een leien dakje gaat – ‘je moet toch mensen van verschillende planeten leren samenwerken’ – maar in Barneveld zijn al mooie voorbeelden. Zo zijn er gezamenlijke informatiebijeenkomsten over voor iedereen herkenbare thema’s, zoals het aanvragen van subsidie of het omgaan met vrijwilligers. Voordeel: de verschillende bloedgroepen ontmoeten elkaar. Of het project Sport & Cultuur Avontuur, waarbij jongeren heel laagdrempelig acht weken lang kennismaken met sport en cultuur. Ook trokken sport- en cultuurmensen in Barneveld samen op in het project Urban, om (nog) niet-actieve jongeren van 12+ in beweging te krijgen.
Palms tip? ‘Accepteer dat niet iedereen het op dezelfde manier aanpakt of benoemt, en probeer daar omheen te werken. Aanbieders moeten ook een bepaalde stijl of overtuiging willen loslaten. Je kunt op tachtig manieren voetballen: het hoeft niet altijd op een groot veld en met elf tegen elf.’

Wat zijn de kansen, belemmeringen en oplossingen rondom de nieuwe SPUK? Daarover praten de deelnemers aan het LKCAtelier in breakoutrooms. De meest genoemde kansen zijn meer verbinding en samenwerking – en daardoor flexibeler kunnen inspelen op wat er lokaal gebeurt.

Een belemmering die vaak wordt genoemd is dat domeinoverstijgend en integraal werken bij gemeenten nog in de kinderschoenen staat. Bovendien mag het belang van cultuur voor positieve gezondheid breder uitgevent worden. De maatschappelijke rol van cultuur moet veel duidelijker worden. De krappe tijd voor de aanvraag kan ook een struikelblok worden. Het is heel kort dag om in een paar maanden een toch behoorlijk complex plan uit de grond te stampen.
Tot slot is er ook gesproken over mogelijke oplossingen voor deze belemmeringen. Denk hierbij aan niet het wiel opnieuw uitvinden, maar aansluiten bij bestaande programma’s (bijvoorbeeld cultuur integreren bij een lokaal bestaand sportevenement). Daarnaast bij de integrale samenwerking altijd de gezamenlijke doelen voor ogen houden. Het (mede) laten schrijven van het integrale plan van aanpak door een onafhankelijke adviseur, werd ook door een deelnemer als tip gegeven.

Wijntjens en De Valk geven daarvoor nog enkele tips mee:

_{Fotocredits: ©Phoenix Cultuur, Paul van der Veer}