Op initiatief van K&C Groningen / Drenthe gingen schoolleiders in die provincies met elkaar in gesprek. Met het pilot-ontwikkeltraject ‘Visie Verbinding Verbeelding’ voor schoolleiders en bestuurders als resultaat. Hanny van Schijndel en Marieke Satter waren nauw betrokken bij dit proces. (Lees verder onder het filmpje)

De schoolleider is een belangrijke speler in de ontwikkeling van cultuureducatie maar blijft vaak grotendeels buiten beeld. En dat terwijl de directeur juist een sleutelrol kan vervullen als het gaat om visie- en beleidsontwikkeling, draagvlak en borging (e.g. Van Meerkerk, 2016; Van Schijndel 2018). Hebben schoolleiders hierin behoefte aan scholing en ondersteuning? En hoe zou je dat – als ondersteunende organisatie – aan kunnen pakken?

Schoolleiders gaan graag in gesprek over cultuureducatie, is de ervaring van Marieke en Hanny. Ze zijn geïnteresseerd in het leerdomein, maar wel vanuit samenhang met andere domeinen en hun bredere onderwijsvisie. Daarom beginnen de gesprekken bij wat er speelt op school, hoe de directeur leiding geeft en wat goed onderwijs voor hem of haar betekent.

Recente ontwikkelingen als de vorming van kindcentra hebben de interesse voor cultuureducatie versterkt. Hanny: ‘Door die ontwikkeling gaan directeuren nadenken over wat er gebeurt met een kind van 0 tot 13. Wij merken dat directeuren die daarmee bezig zijn, erg open staan voor cultuuronderwijs. Ze zien allerlei kansen en verbindingen.’

Sommige directeuren die ze spraken, hebben de icc-cursus gevolgd en zijn daar enthousiast over. Maar hun kennisbehoefte bleek verder te reiken. Hanny: ‘De taal, opdracht en taak van een schoolleider zijn anders dan die van een cultuurcoördinator. Vanuit dat andere perspectief is er óók behoefte aan inspiratie en kennis.’

Schoolleiders wilden verdieping over thema’s als visieontwikkeling, inhoudelijk leiderschap en cultuureducatie in het licht van bredere onderwijsontwikkelingen. Ze zijn geïnteresseerd in Cultuur in de Spiegel, de betekenis van muziek voor de ontwikkeling van kinderen en talentontwikkeling. Ook zijn ze benieuwd naar andere directeuren, en de manier waarop cultuureducatie op andere scholen vormgegeven wordt.

Omdat er behoefte bleek aan ondersteuning en professionalisering, hebben Marieke en Hanny met een aantal schoolleiders een pilot-ontwikkeltraject opgezet. Dit was een traject op maat. Marieke: ‘Dat is volgens ons de enige manier waarop het werkt. Schoolleiders brengen hun eigen deskundigheid en ervaring mee: zij moeten kunnen meedenken en al doende meebepalen hoe zo’n traject ingevuld wordt’.

Het traject bestond uit vijf intervisieachtige bijeenkomsten van vier uur. Deelnemers kregen een reader met teksten van onderzoekers zoals Barend van Heusden, Gert Biesta, Theisje van Dorsten en Evert Bisschop Boele. Op Biesta na kwamen zij ook als spreker langs. Daarnaast kregen de deelnemers het boek Cultuur².

De bijeenkomsten gingen in op actuele ontwikkelingen, zoals ‘Kunst=Taal en Rekenen’. Praktijkvoorbeelden werden vanuit het perspectief van de schoolleider geanalyseerd. Ook schoven medewerkers van lokale culturele instellingen aan. Hanny: ‘Alle rollen komen in beeld en dat is voor de schoolleiders ook fijn, want daar hebben ze op hun school ook mee te maken.’

Gelijk bij de eerste bijeenkomst werd iemand van de inspectie uitgenodigd. Schoolleiders konden met hem in gesprek zonder dat het ging over beoordelen en over hun eigen school. Marieke: ‘Dit gesprek was voor velen een eye opener: een inspecteur die vol gaat voor cultuuronderwijs. En die benadrukt dat het onderwijs in Nederland wél goed in elkaar zit. Het is tijd om te bouwen, daar moeten schoolleiders gebruik van maken.

Een belangrijk werkzaam element van deze pilot is de samenwerking: tussen een steunfunctie-instelling en de schoolleidersopleiding, maar ook met een universiteit, een lectoraat en lokale culturele partners. Wat ook goed werkte, was de beperkte omvang van de groep. Er was snel vertrouwen in elkaar. Dit maakte maatwerk mogelijk.

Hanny: ‘Wat de aanpak geslaagd maakte is dat we eerst met de schoolleiders in gesprek zijn gegaan, hun leervragen hebben opgehaald, het traject open hebben gehouden en samen met hen hebben vormgegeven.’ Van de docenten/begeleiders vraagt dit het vermogen om een proces te kunnen begeleiden, de juiste vragen te stellen, goed te kunnen luisteren en flexibel in te kunnen spelen op behoeften die gaandeweg ontstaan. Het ontwikkeltraject is dan ook geen kant-en-klaar product, maar een werkwijze.

De schoolleiders die hebben meegedaan, geven aan dat ze door willen in een netwerk. Ze hebben elkaar gevonden op dit onderwerp en willen een of twee keer per jaar samenkomen, bij elkaar op school kijken en bijvoorbeeld een onderwerp met elkaar uitwerken. Marieke: ‘We zijn nog volop bezig, de eerste pilot is nog maar net afgerond, nieuwe interviews lopen. Er is is echt iets in beweging gezet.’

Hanny van Schijndel is docent schoolleidersopleiding PO op NHLStenden, met een achtergrond in de cultuureducatie. Marieke Satter is adviseur cultuuronderwijs bij Stichting Kunst & Cultuur/K&C (Groningen en Drenthe).

Visie – Verbinding – Verbeelding: voor schoolleiders en bestuurders
Pak de regie! In gesprek met directeuren PO over cultuuronderwijs (H. van Schijndel, 2018)
Scholen vinden cultuureducatie belangrijk, maar het is nog onvoldoende verankerd (peiling AVS, 2016)
Een hele kunst of geen kunst aan? Hoe een school via inhoudelijk leiderschap cultuureducatie een goede plek geeft (SLO, 2007)
Kunstzinnige oriëntatie op school? Handreiking voor schoolleiders (SLO, 2016)