Gelukkig zijn we op een punt waarop Afro-Nederlanders en andere Nederlanders van Kleur vaker op invloedrijke posities komen binnen culturele organisaties en kennisinstituten. En kunnen deelnemen aan de vorming van het Nederlandse heden, verleden en de toekomst. Hoe kunnen we hier op een onafhankelijke en autonome manier over in gesprek gaan? Vanuit die gedachte startte Richard Kofi samen met Simone Zeefuik Project Wiaspora, een podcastserie over de alledaagsheid van kunst, cultuur, activisme, futurisme, spiritualiteit en vreugde. Tijdens het LKCAtelier eind juni licht hij toe: ‘We waren verveeld door alle gesprekken over inclusie en diversiteit bij culturele instellingen. Daarin misten we een toekomstvisie en verbeelding, een ‘what if’ en ‘when’.’

Wat als nazaten van koloniale uitbuiting, mensenhandel en slavernij vandaag, na jarenlang politieke en juridische strijd en activisme, eíndelijk herstelbetalingen ontvangen? Kofi en enkele andere Afro-Europese kunstenaars besluiten hún deel van de herstelbetalingen te investeren in The Museum of Black Futures (MBF). In het najaar van 2022 maakten ze hun eerste publieke statement in het Nijmeegse hiphopplatform The Mansion.

Hoe zou zo’n museum eruit moeten zien? In elk geval moet het een levende plek worden. Inspiratie valt te halen uit bijvoorbeeld muzikale raves (‘a never ending collection’), symbolen als haarextensies (‘laten we onze verbeelding uitbreiden’) of een kankantrieboom (‘herstel de band tussen de Zwarte gemeenschap en de helende kracht van de natuur’). Sindsdien ontleden ze wat een museum precies is en voor wie het functioneert. ‘Is dit Europese concept de juiste vorm voor wat we willen bereiken?’

Deze zoektocht werd aangescherpt, vertelt Kofi, nadat de Spiritijnen – een congregatie van missionarissen die in 1954 het Afrika Museum in Berg en Dal oprichtte en daar nog steeds eigenaar van is – hem na de eerste Black Futures podcast benaderden. Ze vroegen hem deel te nemen aan hun werkgroep over de toekomst van het Afrika Museum, dat eind 2023 zijn deuren sloot na een conflict tussen de Spiritijnen en de beheerder van de collectie.
Kofi zag dit als een kans om de onderhandeling aan te gaan. ‘We willen zelf eigenaar van deze en gelijksoortige museumcollecties zijn en deze publiek toegankelijk maken: voor kunstenaars, onderzoekers en vooral de gemeenschap. Het is tijd om samen verantwoordelijkheid te nemen en na te denken over hoe we praten en denken over onszelf, Afrika en de Zwarte identiteit. We kunnen repatriatie en eerherstel alleen afdwingen als we eigenaar zijn en de gemeenschap aandeelhouder maken.’ Het gesprek over het eigenaarschap van de collectie vindt nu plaats.

Femi Dawkins, multidisciplinair kunstenaar en onderzoeker, is een van de deelnemende kunstenaars. Hij benadrukt het belang van heling: ‘Dekolonisatie draait niet alleen om herstelbetalingen. Naast geld gaat het om intentie, visie en drive.’ Hij citeert Susan Sontag die het heeft over het land van de ‘well’ (gezonden) en de ‘unwell’ (zieken): ‘Wij wonen in het land van het ongezonde en verlangen ernaar in het land van het gezonde te wonen.’ Niet alleen de nazaten van de tot slaaf gemaakten, maar iedereen in de samenleving heeft heling nodig. We moeten afrekenen met de schade die kolonialisme, kapitalisme, egoïsme, privileges en hebzucht heeft aangericht, onze ziel weer gezond maken en de morele balans herstellen.
Afrofuturisme is een pro-Black moreel kompas en daardoor all-inclusive. Het museum moet ruimte bieden voor dialoog, voor spiritueel herstel en voor compassie. Daarvoor is het nodig om het koloniale erfgoed terug te geven aan de gemeenschap, zodat zij zichzelf kunnen onderwijzen, empoweren en ruimte geven aan nieuwe herinneringen. ‘In de ongezonde wereld representeert een museum zich als een mausoleum van dode, gestolen en geroofde objecten. Het nieuwe museum moet een plek van leven en welbevinden worden.’

Kofi haakt erop aan door te vertellen hoe het Afrika Museum in 2019 vanwege geldnood twee objecten verkocht. ‘Hoe kun je kun je in deze tijd, als witte organisatie, ons meest waardevolle erfgoed te gelde maken?!’ Dawkins knikt. ‘Wie zulke objecten bezit, moet beseffen wat de waarde ervan is voor de mensen van wie je het hebt afgenomen. En die waarde mag je niet in geld uitdrukken.’

The Museum of Black Futures creëert bij voorkeur reizende tentoonstellingen, waarbij objecten reizen naar musea en andere maatschappelijke organisaties. ‘We zijn de alledaagsheid van die objecten vergeten. Hoe normaal het is om je voorouders te vereren’, zegt Dawkins. Alles wat in het proces van kolonisatie verloren is gegaan, kan herclaimd worden: onze manier van praten, vieren, rouwen en leven.
Dat idee spreekt deelnemer Martha Luz Machado enorm aan. Ze houdt zich bezig met de spirituele nalatenschap van Colombia. Nieuw contact met de Afrikaanse wortels daarvan is heel essentieel. Dus ja, laat deze collectie vooral wereldwijd openbaar zijn.

Dawkins doet een voorzet voor zo’n reizende expo, rondom spirituals en bijbehorende objecten. Neem die mee naar een plek, verken lokaal de betekenis ervan en vier en beleef die samen. ‘We moeten objecten niet laten stollen in de tijd, maar er nieuwe herinneringen mee opwekken. Zo transformeer je de betekenis van het object en creëer je een publiek archief.’ Dus ‘dig where you stand’, zoals curator Azu Nwagbogu zou zeggen. Als je diep genoeg graaft, vind je je wortels en schatten.

Dat maakt the Museum of Black Futures tot iets wezenlijk anders dan herstelbetalingen. ‘Die betalingen zijn eindig: hier heb je je geld en klaar. Het gaat ons om een doorlopend proces van herstel en maatschappelijke verandering’, aldus Kofi. Niet voor niets staat er ‘futures’ in de naam.

Op de vraag of het museum ook een plek van heling kan zijn voor nazaten van de onderdrukkers en kolonisten, antwoordt Dawkins nadrukkelijk bevestigend: ‘We heffen nog niet onze vuist van ‘geef hier die collectie’, nee we staan met open handen en vragen om met ons te onderhandelen. Heling ontstaat wanneer instituten als de Congregatie, het Wereldmuseum en anderen zich kwetsbaar opstellen en macht uit handen geven. Uiteindelijk gaat het om de verrijking van Zwarte gemeenschappen in Nederland en daarbuiten. Gerechtigheid. En daar wordt iedereen beter van.

_{Foto: Quinty Ophelia}

* Black Joy is een viering van zwarte kunst en het zwart zijn