Schrijf je eigen naam met een ander lichaamsdeel. Met die opdracht daagt danser Tim Kroesbergen de deelnemers aan het LKCAtelier uit om hun grenzen te verleggen. ‘Je naam schrijven kan ook prima met je neus.’
De boodschap is duidelijk: iedereen kan bewegen – dansen – ook al doe je het misschien niet op de geijkte manier. Dat is ook het motto van Dans+, een stichting die zich met online lessen en workshops inzet voor laagdrempelige, inclusieve dans. Ontstaan tijdens de coronapandemie bleken de online lessen als snel een gouden formule voor inclusie. ‘Ieder kan op zijn, haar, diens eigen manier meedoen’, vertelt Britt Gerhardt-Buursema. ‘Zittend in een rolstoel, liggend op bed of staand.’

Nog al te vaak is een chronische ziekte of een handicap een drempel om deel te nemen aan kunst. Kroesbergen en Gerhardt-Buursema hebben bij Dans+ ervaren hoe fijn het is als iemand wel rekening met je houdt en zorgt voor laagdrempelig aanbod. ‘Ik heb mijn passie voor dans teruggevonden en heb nu beter contact met mijn lichaam’, aldus Gerhardt-Buursema. En Kroesbergen vult aan: ‘Ik voel me er direct veilig bij om als gehandicapt persoon mee te doen.’
Ze zijn niet de enigen. Uit een enquête blijkt dat deelnemers zich welkom en gewaardeerd voelen. ‘Je hoort ergens bij en wordt gezien’, vat Isis Geurts, initiatiefnemer van Dans+, samen. ‘Deelnemers gaan ontdekken waar hun eigen grenzen liggen en hoe ze zich daarbinnen kunnen bewegen en zich kunstzinnig ontwikkelen.’
Dus ja, toegankelijkheid loont. Voor deelnemers én voor kunstaanbieders, want die kunnen nieuwe doelgroepen aanspreken. Hun advies voor aanbieders: betrek de beoogde doelgroep vanaf het begin bij je programmering. Je kunt wel iets moois ontwikkelen, maar als dat niet aansluit bij de behoeften van je publiek, komt er niemand. ‘Wees flexibel en heb doorzettingsvermogen’, adviseert Isis verder. ‘Ook als er maar één deelnemer is, gaat onze dansles door. Dat zou je in een normale dansschool niet doen, maar dat kan online wel.’

Werken aan toegankelijkheid gaat met vallen en opstaan, weet Coralie den Adel. Ze is bij Theaterfestival Boulevard verantwoordelijk voor inclusief werken. Neem hun promofilmpje ‘Welkom zoals je bent’, dat ze laat zien. En meteen bekritiseert: ‘Hartstikke leuk, maar de tekst ging veel te snel en er was ook geen audio-ondersteuning bij het beeld. Dus blinde mensen kunnen er niets mee.’ Ze wil maar zeggen: je moet aan heel veel dingen denken.
Den Adel begon in 2015 om een breder publiek aan te spreken. Ze bracht onder meer gratis aanbod van het festival onder de aandacht bij armoedeorganisaties. Maar gratis alleen helpt niet iedereen over de drempel, mensen moeten zich ook gaan thuis voelen bij wat in hun ogen ‘niet voor hen’ is. Ook hier geldt daarom het motto: niet over, maar met de doelgroep. ‘We zijn voortdurend in gesprek met ervaringsdeskundigen, onze adviseurs die ook voor ons testen, vertelt Den Adel. Inmiddels biedt Boulevard een breed scala aan faciliteiten en ondersteuning. Zo organiseert het festival onder meer kennismakingsbijeenkomsten voor mensen die in armoede leven en bewoners van asielzoekerscentra. Bij voorstellingen voor blinden en slechtzienden is er audiodescriptie via de koptelefoon. Met een meet and feel vooraf. Voor mensen met een autismestoornis creëert het festival een prikkelarme omgeving en relaxed performances. En er zijn gebaren- en schrijftolken. En ja, die tolken zijn er ook als er maar twee dove mensen in de zaal zitten. ‘Want je zorgt tegelijk voor bewustwording bij anderen dat ook dove mensen van theater kunnen houden.’
Steeds vaker ook werken kunstenaars samen met de doelgroep. Choreograaf Chiara Bersani, die zelf osteogenesis imperfecta heeft, werkte bijvoorbeeld voorafgaand aan haar dansvoorstelling drie dagen met mensen met een fysieke beperking. Stijn van den Broek, een van de adviseurs van Boulevard, is er trots op dat hij hieraan mee mocht doen ‘We keken niet hoe iemand fysiek eraan toe was, maar naar elkaars drijfveren en passie. Het was voor mezelf een eyeopener dat ik mijn eigen persoonlijkheid kon laten zien: wie je bent en niet wat je hebt.’

Werken aan toegankelijkheid is een continu proces, stelt Den Adel. ‘Je kunt niet volstaan met een afvinklijst.’ Haar advies: vier wat goed gaat en leer vooral van wat mislukt. ‘Zo kom je telkens een stapje verder.’ Want het hoeft en kan niet in één keer allemaal goed en volledig gaan. ‘Wees om die reden wél duidelijk in je communicatie’, adviseert Den Adel. ‘Zeg niet zomaar dat je volledig toegankelijk bent, maar beschrijf wat je aanbiedt en faciliteert.’ En wees ook inclusief in je beeldmateriaal op website en pr, laat dus ook mensen in rolstoelen of met blindenstok zien. Denk bij toegankelijkheid ook aan het eten dat je aanbiedt (niet alleen broodjes kaas en hamburgers), de achtergrondmuziek (niet alleen westerse gitaarmuziek) en het aanbieden van een rustruimte.
De sessies in de breakoutrooms leveren ook nog enkele praktische tips op. Bijvoorbeeld dat je gratis een doventolk bij het UWV kunt aanvragen. En dat je bij Bureau Ervaringskracht kunt ervaren wat het betekent om een bepaalde handicap te hebben.
Britt Gerhardt-Buursema maakt ons er achteraf op attent dat dit soort ervaringsworkshops volgens het Movisie-rapport ‘Wat werkt tegen validisme’ helaas niet altijd het bedoelde effect hebben, maar vaak medelijden of bewondering opwekken voor mensen met een beperking. Jonge mensen met een handicap vinden het vaak ook geen fijne vorm. In gesprek gaan met ervaringsdeskundigen werkt volgens haar beter.