Steeds meer mensen en organisaties ondertekenen de Agenda Inclusieve Podiumkunsten. De inzet: iedereen moet, als maker, deelnemer, docent of publiek, kunnen meedoen en genieten van lessen en voorstellingen.  

De kunst is dus om drempels te slechten, vertelt LKCA-medewerker Claudia Marinelli. Kunstlessen worden bijvoorbeeld toegankelijker als docenten open staan voor verschillen. ‘Dat vergt bijscholing en daar is veel behoefte aan’, meldt Marinelli. Daarnaast moeten kunstvakopleidingen inclusiever worden, in hun selectiecriteria, maar ook in hun curriculum (bijvoorbeeld aandacht voor interdisciplinair werken). Ten slotte kunnen podia werken aan inclusievere programmering: voelt iedereen zich welkom?

De opstellers van de agenda geven zelf al enkele tips of, zoals ze het zelf noemen, actiepunten. Niets over ons, zonder ons is zo’n tip. Oftewel: maak beleid en plannen samen met je doelgroep. Zorg verder dat inclusie geen incident blijft, maar maak het tot structureel onderdeel van je beleid. Dat kan nog beter. Uit de jaarlijkse enquête onder de ondertekenaars van de Agenda blijkt dat iets minder dan de helft het draagvlak voor inclusie in de eigen organisatie ziet groeien. ‘Het gemiddelde cijfer voor de eigen organisatie is een 6,5, daar hebben we dus nog werk te verzetten’, vertelt Marinelli.

Het LKCA heeft een landkaart inclusieve podiumkunsten ontwikkeld. Deze toont waar in het land initiatieven lopen en waar je mensen kunt vinden voor advies, samenwerking en uitwisseling. Door samenwerking en goede voorbeelden kan de inktvlek zich verspreiden.

Waar gaat het bij inclusie dan precies om? Enkele voorbeelden tijdens dit atelier maken dit duidelijk. Jeugdtheatermaker Milan Schleijpen van IJsbeerINC ontdekte bijvoorbeeld tijdens hun voorstelling Soep! dat zintuigelijk toneel leerlingen met een verstandelijke beperking aansprak. De acteurs stonden echt soep te koken op het podium. Die geur prikkelt het publiek, evenals het beeldende, veelal non-verbale spel en de live muziek.

Dit hebben ze benut in hun voorstellingen voor cluster 3- en 4-scholen. Schleijpen en zijn collega’s merkten dat maatwerk echt belangrijk is: kijk goed naar je doelgroep en ontdek wat wel en niet aanslaat. ‘Weinig impulsen lijkt het motto, maar we hebben ontdekt dat soms ook veel impulsen juist goed zijn.’

Samenwerking met (andere) experts helpt ook. Zo volgden de acteurs van IJsbeerINC workshops in gebarentaal bij Vincent Lamers, muziekdocent in het speciaal onderwijs. ‘We leerden in een nieuw idioom praten. Gebarentaal is een heel theatraal middel dat bij deze doelgroep enorm aanslaat’, vertelt Schleijpen. Lamers gaf hen ook als tip mee om niet van alles tegelijk uit te beelden. ‘Dat dwingt ons om scherpere keuzes te maken en daar wordt je boodschap eigenlijk beter van.’

Theatergroep Heer Otto is gespecialiseerd in familie- en schoolvoorstellingen voor jonge kinderen. Nu oriënteren Barbara Groenewoud en Rik Schellinkhout zich op aanbod voor het  speciaal onderwijs, meer specifiek een voorstelling voor en met mensen met autisme.

Ze werken al samen met Bijzondere Gasten (‘die heeft inclusie in haar DNA’) en kwamen via het LKCA in contact met dagbestedingsplek Kazou in Arnhem. ‘Ze gaan met ons meekijken: hoe kun je zo geloofwaardig mogelijk spelen?’

Hun verhaal roept de vraag op of je je voorstelling voor elke school op maat moet snijden. Niet per se, maar geef scholen wel duidelijke informatie over wat ze kunnen verwachten, adviseert Herma Roos (CultuurSchakel Den Haag). Alleen maar in de brochure melden dat aanbod geschikt is voor het speciaal onderwijs is te mager.

CultuurSchakel heeft daarom checklisten voor podia en voor musea ontwikkeld voor extra informatie: is de zaal rolstoeltoegankelijk, is de voorstelling prikkelrijk of -arm, en zijn er speciale aanpassingen mogelijk?  ‘Denk bij dat laatste aan een aparte welkomstruimte, een demper op een trompet of licht in de zaal tijdens de voorstelling’, vertelt Roos. Organisaties kunnen de checklist ook  gebruiken voor overleg vooraf met een school.

Om leerlingen voor te bereiden op theaterbezoek heeft CultuurSchakel bovendien een visuele handleiding gemaakt.  En ten slotte zorgde ze dat educatoren trainingen kunnen volgen bij Stichting Onbeperkt Genieten.

Het atelier maakt duidelijk dat de wil er bij de meeste makers zeker is. Maar tegelijkertijd is het voor hen nog een spannende zoektocht en voelen ze zich soms onzeker in dit nieuwe terrein. In hoeverre kunnen we bijvoorbeeld goed inspelen op wat er tijdens voorstelling bij het publiek gebeurt?

En publiek uit diverse doelgroepen trekken is één ding, maar waar en hoe vind je spelers uit die doelgroepen? Zo is het theatergroep Heer Otto vooralsnog niet gelukt om acteurs met autisme te vinden die mee kunnen doen met dit project. Maar Introdans en Theater Babel zijn mooie voorbeelden die duidelijk maken dat een inclusief kunstgezelschap heel goed mogelijk is.

Foto: Jared Meijer (scène uit voorstelling SOEP!)