Speel vurige muziek en laat ondertussen het publiek een groot blok ijs aan elkaar doorgeven net zolang tot dit gesmolten is. Dit is de Ice Trick (1963) van George Maciunas, een van de voormannen van conceptuele kunstbeweging Fluxus. Is dit een opdracht of is het kunst?

‘Het is allebei’, stellen Emiel Heijnen en Melissa Bremmer (Lectoraat Kunsteducatie Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten). Vanuit die gedachte stelden ze Wicked Arts Assignments samen. Een boek met bijna honderd gewaagde, dwarse, grappige, poëtische, sociaal betrokken of anderszins uitdagende kunstopdrachten van kunstenaars en docenten om te gebruiken in het onderwijs.

Dat kunstopdracht en kunstwerk vaak mooi samenvallen, laat Heijnen met veel voorbeelden zien. Zoals de scores van Fluxus-kunstenaars, concepten die anderen moeten uitvoeren. Met een grote rol voor toeval, het alledaagse en een actieve inbreng van het publiek. Soms trouwens zonder dat het publiek dit doorheeft. Zo vroeg Stanley Brouwn in Amsterdam mensen de weg naar de Dam door ze die weg te laten tekenen.

Vanaf de jaren negentig was er het langer lopende kunstproject Do it van Hans Ullrich Obrist, met opdrachten als ‘Veeg de woestijn’ of ‘Maak een artistiek statement voor misbruikte vrouwen’. En van 2002-2009 liep het project ‘Learning to love you more’ van Miranda July & Harrell Fletcher. Een van de zeventig opdrachten was ‘Neem een foto van je ouders die elkaar aan het zoenen zijn’. Het zijn stuk voor stuk opdrachten die deelnemers prikkelen om na te denken over de (eigen) wereld en over kunst.

Oskar Maarleveld (kunstdocent Montessori Lyceum Amsterdam en Breitner Academie) kan dat beamen. ‘Het leuke van dit soort opdrachten is dat ze niet maar tot één uitkomst leiden.’ Dat geldt ook voor de opdrachten die hij leverde voor het boek. Altijd geïntroduceerd vanuit de kunsten, zoals bij een kunstwerk van Keith Haring met de tekst Free South Africa. ‘Zou dat ook werken zonder tekst? vraag ik dan. En wat voor beeldtaal is daar dan voor nodig?’ Alle leerlingen kregen een leeg stuk karton waarop ze hun eigen statement mochten maken. Vervolgens probeerden ze elkaars boodschap te ‘lezen’.

Daarna zet Maarleveld de deelnemers zelf aan het werk met de opdracht ‘Accidental art’. Ter introductie toont hij enkele voorbeelden uit de kunst. Zoals Harmen de Hoop die een parkeerplaats met enkele extra strepen omtoverde in een basketbalveld. ‘Wat zou de kunstenaar daarmee willen zeggen?’ vraagt hij zijn leerlingen vaak. En als ze dat lastig vinden: wat zou jij ermee willen zeggen als het jouw kunstwerk was? Zo oefenen leerlingen in goed kijken en betekenis geven aan kunst.’

De deelnemers krijgen de opdracht om buiten iets te fotograferen dat een kunstwerk zou kunnen zijn. Ook moeten ze bij hun foto een kort catalogustekstje maken. Na een kwartier stroomt de padlet vol met toevallige kunst. Zoals een geel kruis op een metalen plaat, een fraai gedraaide hondendrol en een stoel met een kapotte zitting. ‘Erdoorheen zitten’, heet dat laatste. ‘Dit is een nieuwe vorm van een stoel, een sta-stoel. Want je moet wel gaan staan bij deze stoel.’  

Melissa Bremmer geeft ten slotte tips hoe je zelf zo’n opdracht kunt bedenken. ‘Veel kunstdocenten zullen het dilemma herkennen: een te gesloten opdracht levert voorspelbare resultaten op, maar een te open opdracht kan overweldigend zijn en dan gaan ze iets maken wat ze al kunnen.’ Kies daarom een tussenvorm die kaders en vrijheid tegelijk biedt. ‘Formuleer bij voorkeur je opdracht in één krachtige zin, die kunnen leerlingen onthouden en inspireert ook’, adviseert Bremmer. Bijvoorbeeld ‘Fake everything on your social media account for a week’ van Catherine Willemse.

Je kunt kaders stellen voor de thematiek, het materiaal, de locatie, samenwerkingspartners (stel een kunstwerk samen met materiaal van anderen, zoals de remixen van Kutimann & Princess Shaw). Probeer steeds de koppeling te maken tussen persoonlijke interesses en een bredere kunstblik. (lees verder onder het filmpje)

Naast duidelijke kaders is goede begeleiding nodig. Prikkel leerlingen die vast blijven zitten in hun eerste idee (designfixate) bijvoorbeeld om een nieuw idee te bedenken dat  tegenovergesteld is aan wat ze al hadden. Of om één ding aan hun ontwerp te wijzigen. Geef leerlingen die eindeloos blijven praten zonder te beginnen, materiaal in handen en stimuleer ze al doende hun ideeën te vormen. De afraffelaars en perfectionisten ten slotte help je met duidelijke deadlines voor de diverse fasen van het creatieve proces.

Inspirerende voorbeelden en tips, vinden deelnemers. Zoals iemand in de chat schrijft: ‘Fijn om anders naar kunsteducatie te kijken en dit meteen volgende week te kunnen gebruiken.’

Website Wicked Arts Assignments
Podcast Kunsteducatie Doorgelicht
Bestel het boek (uitgeverij Valiz)