Wat houdt het begrip integratie in? Dat wil ik eerst verhelderen. Met integratie van kunst in het curriculum bedoel ik hier het leggen van verbanden tussen kunstvakken en andere vakken. Dit kun je ook interdisciplinair onderwijs noemen. Bewust de samenhang tussen vakken opzoeken kan het onderwijs betekenisvoller maken voor leerlingen.

De kunsten, in brede zin, zijn uit zichzelf namelijk nauw verbonden met andere domeinen van kennis. De diverse kunstdisciplines vertegenwoordigen én verenigen ieder allerlei inhouden, concepten, processen en strategieën. Denk aan de overeenkomsten tussen muziek(theater) en taal, of actuele kunst die reflecteert op de wereld om ons heen. Curriculumintegratie betekent dat je die natuurlijke relatie in je les of project tot uitdrukking brengt. Bijvoorbeeld in de vorm van thematisch onderwijs, onderwijs over ‘big ideas’, denk aan democratie of rechtvaardigheid, of projectweken waar de hele school aan meedoet.

Integratie biedt een aantal voordelen. Je legt makkelijker de link met maatschappelijke uitdagingen, met persoonlijke ervaringen en met de culturele wereld buiten de school. Het kan bijdragen aan de zelfkennis van leerlingen en hun kennis over de wereld. En het kan de toepasbaarheid van kennis vergroten, plus de betrokkenheid bij het onderwijs.

Bij goede integratie wordt kunst gebruikt als meer dan illustratie of hulpmiddel. Het doel van integratie is dan ook niet het vergroten van leerprestaties in andere leergebieden. Er is nauwelijks bewijs voor transfereffecten van kunsteducatie. Waarmee ik niet wil zeggen dat kunstzinnige werkvormen niet ook als didactisch middel gebruikt kunnen worden, bijvoorbeeld om de lesstof beter te onthouden. De verbinding met kunst kan leerlingen helpen om leerstof beter te begrijpen doordat ze er actief betekenis aan geven. Dit is echter lang niet altijd een volwaardige vorm van curriculumintegratie.

Goede integratie maakt een verbinding tussen kunst en een of meer andere vakken of leergebieden zodat leerlingen meer en diepgaander leren over, van en door beide domeinen. Het maakt duidelijk wat domeinen met elkaar delen met behoud van de integriteit van ieder vakgebied. Integratie slaagt als het leerlingen uitdaagt tot creatief en kritisch denken in en over disciplines heen, tot onderzoek en reflectie. Product en proces zijn even belangrijk voor het leren. Laat leerlingen vooral ook de stappen in het denkproces die leiden tot een resultaat zichtbaar maken. Dit versterkt hun leerproces en biedt leraren waardevolle informatie over het begrip en de misvattingen van leerlingen.

Integratie wordt nog betekenisvoller als het tot stand komt in samenwerking tussen leraren, kunstdocenten of kunstenaars, die gebruik maken van elkaars praktijkkennis. Goede integratie vereist inhoudelijke kennis van alle betrokken vakken, dus ook van het artistieke proces. Vanuit hun professionele kennis kunnen kunstexperts de persoonlijke en maatschappelijke relevantie van kunst en de relatie tussen kunst en andere domeinen laten zien.

Partnerschap is interessant voor scholen als partners zorgen dat leerlingen én leraren hun competenties kunnen uitbreiden. Leraren zijn in hun opleiding niet altijd goed genoeg voorbereid om samen met anderen geïntegreerd onderwijs te ontwerpen. Extra nascholing om op deze manier, met kunst, te werken is dan nodig. De beste manier hiervoor is het volgen van een goed onderbouwd, effectief scholingsprogramma gecombineerd met leren van elkaar in studiegroepjes en coaching door experts op de werkplek.

De belangrijkste factor voor goede integratie is tijd. Het creëren van samenhang in doelen, en tussen inhouden, vergt samenwerking. En samen onderwijs ontwerpen vereist een tijdsinvestering in voorbereiding, uitvoering én evaluatie.

Integratie van kunst is alleen effectief als kunsteducatie een volwaardig onderdeel uitmaakt van het schoolplan. Het rooster en lestijden moeten flexibel zijn willen leerlingen levensechte problemen kunnen onderzoeken.

Een verandering in de richting van meer geïntegreerd onderwijs verlangt van individuele leraren dat zij hun waarden en opvattingen veranderen. De rol van de schoolleider is cruciaal in dit proces. Deze moet de juiste interventies kiezen, deze op het goede moment plannen en willen investeren in de professionele ontwikkeling van zijn team. Integratie vereist ook een cultuur van collectief leren. Als alle betrokken professionals open staan voor feedback kunnen geïntegreerde lessen, projecten en programma’s steeds worden verbeterd.

Intermediairs kunnen een belangrijke rol spelen in zo’n veranderingsproces. Door begeleiding te bieden of een school in contact te brengen met geschikte culturele partners. De cultuurcoach, die de werelden van onderwijs en cultuur allebei goed kent, en vaak een achtergrond als kunstdocent heeft, kan hier ook een stimulerende rol in spelen. 

Er zijn voor- en tegenstanders van integratie die allemaal valide argumenten hebben. Liever dan als tegenstelling zie ik discipline specifieke en geïntegreerde benaderingen van onderwijs daarom als continuüm.

Integratie is een goede manier om op dagelijkse basis aandacht te besteden aan kunst in de klas. Maar integratie betekent niet dat de afzonderlijke kunstdisciplines niet ook apart aandacht verdienen. De kunsten zijn niet één domein, disciplines hebben overeenkomsten maar verschillen ook van elkaar. Dans, beeldende kunst, muziek en theater zijn allemaal even belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen. Al deze activiteiten betrekken de leerling intellectueel, sociaal, emotioneel en fysiek.

Er is niet één manier om kunst te integreren in het curriculum. Zie het meer als een zoektocht naar waar de leerstof die je wilt behandelen en de kunstdisciplines elkaar inhoudelijk of cognitief (gericht op denken) kunnen versterken. Integreer alleen wanneer dat zinvol is en meer betekenisvol onderwijs voor de leerling oplevert. De ene keer leren leerlingen van kunst, de andere keer leren ze iets over kunst of juist door middel van kunst. Integratie biedt alle leerlingen – juist ook degenen die normaal minder presteren! – de kans om te laten zien wat ze kunnen.