Dit jaar staat Nederland stil bij 75 jaar vrijheid. Hanna Timmers zet daar een vraagteken bij, want zijn we wel écht bevrijd van die oorlog? En is het niet ongemakkelijk om stil te staan bij ónze vrijheid in een wereld die overduidelijk voor zoveel mensen níet vrij is?

4 Mei 2017, Tolhuistuin, Amsterdam

We staan voor een groepje jonge spelers dat oranje scheepstouw als stropdassen rond hun nek heeft geknoopt. Ze doen een re-enactment van de ‘Conferentie van Evian’: de conferentie van 1938 waar wereldleiders met elkaar spraken over hoe zich te verhouden tot de vele Joodse vluchtelingen uit Duitsland. De nagespeelde Franse gezant vindt ‘dat Frankrijk de handen al vol heeft aan de eigen economische problemen’, terwijl de Amerikaans president vindt dat ‘opvang in de regio toch ook voor de vluchtelingen zelf het beste is’.

Ondertussen loopt op de achtergrond de andere helft van het publiek voorbij. Hun handen vol tassen en dekens, een enkeling trekt een bolderkar mee. Hen is gevraagd de spullen simpelweg even mee te nemen naar de volgende scène. Maar voor ons zien ze eruit als een stroom mensen op de vlucht. 

2017 is het jaar waarin grote groepen vluchtelingen uit Syrië via Europese wegen op weg waren naar een veiligere toekomst. Juist daarom zegt het beeld van de voorbijlopende toeschouwers niet alleen iets over toen, maar ook over nu. Bovendien zijn de woorden van de Europese leiders uit 1938 vrijwel identiek aan die van de politici in 2017. Maar nergens zeggen de spelers letterlijk: Zie je, het is net als nu. Nee, ze vertellen een verhaal van bijna 75 jaar geleden, terwijl onze gedachten zelf razendsnel en onontkoombaar de koppeling naar onze eigen tijd maken.

Het is een van de meest sprekende voorbeelden van wat we bij Theater Na de Dam ‘kaatsen tegen de muur van de geschiedenis’ zijn gaan noemen. Het gaat over toen, maar het kaatst naar het nu. Juist daarin zit voor mij het grote belang van het vertellen van de verhalen van de laatste oorlog op ons grondgebied: in onze dorpen en steden, op onze straathoeken. Juist daarom moeten we ook in de ingewikkelde tijd waarin we nu leven samen stilstaan bij die oorlog. Of je hier nou gisteren gekomen bent of je familie hier al eeuwen is geworteld.

Dit jaar staat Nederland met een groot uitroepteken stil bij 75 jaar vrijheid. Maar zou het niet beter zijn daar een vraagteken bij te zetten? Want als je die vrijheid kaatst van toen naar nu, zijn we dan wel écht bevrijd van díe oorlog; werkt die oorlog niet nog steeds door in families, in onze politiek en maatschappij? En is het niet ongemakkelijk expliciet stil te staan bij ónze vrijheid in een wereld die overduidelijk voor zoveel mensen níet vrij is?

Dit is een column uit de laatste editie van de Cultuurkrant NL (maart 2020). Neem hier een kosteloos abonnement.

Foto: Kevin Kwee, voor Een oude boom verplaats je niet, Theater Na de Dam 2017, regie: Ilon Lodewijks,