‘Achter de cijfers’ is een rubriek van de Cultuurkrant. Lees je graag actualiteiten en achtergronden over cultuureducatie en cultuurparticipatie? Neem dan een gratis abonnement!

Nee, de uitkomsten van monitoronderzoek zijn niet altijd even spannend. Vaak verandert er niet zoveel, hier en daar hoogstens een procentje verschil. Zo was het tot nu ook vaak bij de Monitor Cultuureducatie primair onderwijs die sinds 2015 in opdracht van het ministerie van OCW wordt uitgevoerd.  

Tot de laatste monitor. De verschuivingen zijn serieus en bedragen meer dan enkele procenten; scholen zetten de laatste jaren in toenemende mate vakleerkrachten in voor cultuureducatie. In 2018 werkte 52 procent van de scholen met een vakleerkracht, waarna dit aandeel in 2019 toenam naar 58 en vorig jaar lag het op 66. Hier zien we de contouren van een snelle trend.  

De toename zit vooral in het aandeel scholen dat een vakleerkracht extern inhuurt. In 2018 was dat 41, vorig jaar 51 procent. De stijging van het percentage scholen dat een vakleerkracht in dienst heeft is daarentegen veel minder sterk, van 21 procent in 2018, naar 22 in 2019 en 23 procent in 2023. Overigens weten we op basis van dit onderzoek niet of het bij externe inhuur gaat om het verzorgen van lessen gedurende het hele schooljaar of voor een kortere periode, of zelfs voor eenmalig. 

Scholen geven aan dat de behoefte aan deskundigheid de belangrijkste reden is voor het aanstellen van een vakleerkracht, gevolgd door het verlagen van de werkdruk bij de groepsleerkrachten. 

Ook uit onderzoek uit 2020 onder bijna 7.000 basisschoolleraren naar het bevoegdhedenstelsel blijkt deze sterke behoefte. De bevraagde leerkrachten vinden dat in het primair onderwijs in principe groepsleerkrachten voor de klas moeten staan. Deze groepsleerkracht moet onderwijs kunnen geven in alle kerndoelen, met uitzondering van het bewegingsonderwijs én de kunstvakken. Voor de kunstvakken gaat echter een sterke voorkeur uit naar een vakleerkracht. Zo vindt 74 procent van de leerkrachten dat je in het primair onderwijs beter een vakleerkracht kunt inzetten voor kunstzinnige oriëntatie. Een deel daarvan vindt dat naast een vakleerkracht ook de groepsleerkracht hierin onderwijs moet kunnen geven.

Laat de Monitor Cultuureducatie primair onderwijs hiermee een positieve ontwikkeling zien? Ja en nee. Het is – denk ik – positief dat scholen gebruikmaken van vakleerkrachten voor cultuuronderwijs, want aan die expertise hebben ze duidelijk grote behoefte. Maar die worden vooral extern ingehuurd. Het grootste deel van de scholen betaalt dit uit incidentele potjes, zoals subsidiegelden of werkdrukmiddelen. Slechts een derde van de scholen financiert deze vakdocenten structureel vanuit het schoolbudget. Dat betekent dat de financiering te vaak niet structureel is. Oftewel, subsidie weg is vakdocent weg.  

Dat is niet de weg die we op moeten gaan, gezien ook de beleidsdoorlichting die het ministerie van OCW heeft laten uitvoeren naar het eigen cultuureducatiebeleid van de afgelopen tien jaar. De daaraan verbonden onderzoekers pleiten nadrukkelijk voor een stevigere positionering van vakdocenten in het onderwijs: ‘Vakdocenten voor cultuuronderwijs verdienen een vaste plek in het onderwijs. Cultuuronderwijs is niet gebaat bij een jaarlijkse carrousel van onderbetaalde zzp’ers die veelal eenmalig worden ingehuurd. Zorg voor een vaste aanstelling, bijvoorbeeld bij een schoolbestuur.’ 

Daar zit geen woord Spaans bij. Hopelijk krijgt deze aansporing opvolging in nieuw beleid van overheden en scholen. En dan is het vervolgens wachten op weer een spannend resultaat van de volgende monitor: een spectaculaire toename van het percentage scholen met een vaste leerkracht in dienst, structureel gefinancierd vanuit het schoolbudget.