Op de meeste scholen staat creativiteit hoog in het vaandel. Creativiteit wordt vaak in verband gebracht met de noodzaak om te innoveren, om een actieve burger te zijn en om cultuureducatie te ondersteunen. De meeste schoolbesturen koppelen creativiteit graag aan hun onderwijsvisie. Ik ken eigenlijk maar weinig scholen die niet ‘iets’ doen met creativiteit.

Creatieve kinderen zouden beter kunnen omgaan met de snelle veranderingen in onze samenleving. Ook de politiek is van mening dat creativiteit een kerncompetentie is voor het leren op school. Sommige experts gaan zelfs verder door te stellen dat creativiteit belangrijker is dan inhoudelijke kennis. Maar hoe je creatief kunt zijn zonder kennis wordt vaak niet uitgelegd. Wat is creativiteit eigenlijk? En is het iets wat je kunt leren? Ik besloot een klein onderzoekje uit te voeren.

Vorige week interviewde ik kunstenaar Barthel Brussee. Brussee introduceerde mij in een onbekende wereld. Zo vertelde hij dat zijn creativiteit op zichzelf niets is. Zij komt voort uit liefde voor zijn vak en ambacht, kennis van zijn gereedschap en de omarming van een ijzeren discipline.

Schilderen betekent elke dag schetsen, uitproberen, kijken, studeren en oefenen. Achter een ‘af’ schilderij zit een wereld waar de kijker geen weet van heeft: snelle lijnen op een bierviltje, voorstudies, schetsen, de onderschildering (ook wel ‘doodverf’ genoemd), de kleurvlakken en misschien uiteindelijk een eindwerk.

Als kunstenaar kun je pas creatief zijn als je het gereedschap dat richting geeft aan je ambacht, actief beheerst. Zo vraagt schilderen specifieke kennis van penselen: de diktes, het gebruikte haar en de leeftijd van de kwast. En wat te denken van de veranderende lichtinval op een doek of hoe kleuren op elkaar reageren? Elke verfsoort heeft ander pigment en reageert uniek op (kunst)licht, vocht en andere pigmenten. Ik ontdekte al snel: dat creatief zijn is vreselijk hard werken.

Ik luister graag naar countertenor Maarten Engeltjes, die onder andere vergeten aria’s van Bach ten gehore brengt. Hij is in staat om hoge (vrouwelijke) noten te zingen terwijl zijn stem niet aan kracht inboet. Een bijzondere combinatie voor een volwassen man.
In een interview met Paul Witteman vertelde Engeltjes dat hij al vanaf zeer jonge leeftijd bijna obsessief bezig is met de muziek van Bach. Het is een belangrijk onderdeel van zijn leven. Hij houdt van de muziek, kan niet zonder en oefent daarom vanaf zijn jongste jaren elke dag. Zoals hij het vertelt, lijkt het bijna een verslaving.

Creativiteit heeft inhoud nodig. Sterker nog, creativiteit kan niet bestaan zonder nieuwsgierigheid, relevante kennis en discipline. Om die reden zou ik terughoudend zijn om creativiteit onderdeel te laten zijn van een onderwijsvisie. Het leidt vaak tot weinig meer dan vage lessen over ‘anders durven kijken’ en een handjevol abstracte activiteiten. Daarnaast zit er iets oneerlijks in tegenover al die kinderen, want hoe kun je creativiteit afdwingen?

Laten we ons liever richten op het bijbrengen van belangrijke vaardigheden en kennis. In combinatie met een aantrekkelijke schoolomgeving volgt de creativiteit dan vast vanzelf!

Willen we creatieve kinderen? Laten we dan drie uitgangspunten centraal stellen:

Luister naar deze podcast waarin Tjip de Jong over deze vraag in gesprek gaat met kunstenaar Barthel Brusse.

Dit stuk werd eerder gepubliceerd als onderwijsblog op nrc.nl
Foto: Een week lang timmeren en spelen voor kids van 7-12 jr, Robert Wierenga, Zeppton, CC BY-ND 2.0, Flickr.com