Verruwing in de samenleving. Geweld tegen hulpverleners en andere publieke dienstverleners in zorg, openbaar vervoer en onderwijs. Toenemende maatschappelijke kloven: tussen politiek en maatschappij, randstad en platteland. Boeren in opstand omdat zij zich niet gehoord voelen. Er is maatschappelijk veel aan de hand en zoals zo vaak wordt (een deel van) de oplossing gezocht in het onderwijs.

Het is niet voor het eerst dat de scholen extra ruimte moeten maken voor zaken die er in de maatschappij niet goed voor staan. Vaak gebeurt dit op projectniveau, bijvoorbeeld als het gaat om gezonde voeding, kennis van EHBO, of Wijs met Waterlessen. Maar soms zijn de veranderingen ingrijpender en wordt een bestaand vak verplichtender verankerd in het curriculum. En soms leidt het ook tot een nieuw leergebied of vak.

Denk daarbij aan meer aandacht en een verplicht aantal uren voor sport omdat de bevolking, inclusief de jeugd, steeds meer obees wordt. Referentieniveaus en een groter aandeel voor taal en rekenen omdat we in de PISA-ranglijst dalen. De meest recente loot aan deze expliciete maatschappelijke takenboom voor het onderwijs is het leergebied burgerschap. En al die nieuwe impulsen gingen ten koste van andere leergebieden en vakken, waarbij cultuuronderwijs helaas vaak vooraan stond om teruggesnoeid te worden.

Natuurlijk, het onderwijs is gericht op kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming en dient de jeugd op te leiden en te begeleiden om na het verlaten van de school een bijdrage te leveren aan de maatschappij door (al dan niet betaald) daaraan deel te nemen.

Naast vakkennis en vakvaardigheden vraagt dit om een brede basis van waaruit de steeds veranderende wereld tegemoet getreden kan worden. Daar horen ook de rol en verantwoordelijkheden bij die je als burger hebt en krijgt.

Het advies van de ontwikkelgroep Burgerschap van curriculum.nu gaat uit van drie basiswaarden die centraal staan in de democratische, pluriforme samenleving: vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Deze basiswaarden worden voor het funderend onderwijs vertaald naar 11 grote opdrachten, essentiële onderdelen, die zich onder andere richten op identiteit, diversiteit, de democratische cultuur en denk- en handelwijzen.

In het mbo onderscheidt men voor burgerschap vier dimensies: de politiek-juridische, de economische, de sociaal-maatschappelijke en tenslotte de vitaal-burgerschap dimensie. Daar is later nog kritisch denken als ‘paraplu’ aan toegevoegd.

Zal die extra aandacht voor het leergebied burgerschap ten koste gaan van cultuureducatie? Ik vrees van wel. De tijd in het onderwijsrooster voor burgerschap moet érgens vandaan komen. Een grotere rol voor burgerschap betekent minder ruimte voor cultuureducatie. In het funderend onderwijs gaat het ten koste van de uren die er zijn voor muziek, theater of tekenen. In het mbo zien we dat er door burgerschap geen ruimte is voor aparte aandacht voor cultuureducatie, en dat de cultuurkaart van CJP die voor mbo beschikbaar komt, gekoppeld wordt aan het vak burgerschap bij gebrek aan een algemeen vormend cultuurvak.

Hoewel ik de MBO Cultuurkaart van harte toejuich en heel erg belangrijk vind, zie ik het als een gemiste kans dat de kaart niet gekoppeld wordt aan een nieuw te vormen leergebied voor mbo, bijvoorbeeld Culturele Creatieve Vorming (CCV). Dit naar analogie van het vak CKV in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Deze koppeling is cruciaal. Creativiteit wordt gezien als een van de belangrijkste vaardigheden voor de toekomstige werknemer en burger. Je zou verwachten dat ook mbo-studenten daar volop recht op hebben.

Moeten we dan maar niets aan burgerschap doen? Of is het juist beter om te onderkennen dat veel leergebieden al een belangrijke bijdrage aan burgerschap leveren? In Duitsland hebben ze het beter begrepen en weten ze het antwoord. Daar stellen ze dat een democratische samenleving alleen kan bestaan dankzij een rijke en diverse cultuur.

De Duitsers zien kunst, cultuur en cultuureducatie als een belangrijke voorwaarde voor burgerschap. Maar ook voor de algemene vorming van het individu is kunst en cultuur in de ogen van de Duitsers essentieel, getuige het begrip Bildung waar wij geen echte vertaling voor kennen.

Als we in Nederland ruimte willen houden voor kunst en cultuur in het onderwijsrooster, zit er voor het mbo voorlopig helaas niets anders op dan aansluiting te zoeken bij het nieuwe leergebied burgerschap. Alleen zo kunnen we ervoor zorgen dat alle mbo-studenten de kans krijgen om hiermee in aanraking te komen. Zodat hun denk- en handelwijze wordt gevoed en verrijkt. Zodat ze ervaren dat een democratische samenleving vraagt en vereist dat er kunst en cultuur is.

Waar ben ik die begrippen eerder tegengekomen? O ja, in de Grote Opdrachten in het advies voor curriculumherziening van het leergebied Burgerschap. Voor algemene vorming zijn kunst en cultuur essentieel. Daarom mag cultuureducatie niet ontbreken als je gaat voor goed burgerschapsonderwijs.