Dit artikel werd eerder gepubliceerd in de Cultuurkrant. Neem een gratis abonnement.

Hoeveel aandacht zal er de komende jaren in ‘Den Haag’ zijn voor cultuureducatie?  

In het Hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet werd niet gesproken over cultuur. Ook over cultuureducatie wordt niet gerept. Wel wil de regering ‘absolute prioriteit’ geven aan lezen, schrijven en rekenen.  

Verrassend is dit natuurlijk niet. Eerder dit jaar noemde de Onderwijsinspectie de kwaliteit van het Nederlandse onderwijs ronduit zorgwekkend. Ruim 20 procent van de scholen kreeg bij een steekproef een ‘onvoldoende’ uitgedeeld. Ook de internationale vergelijkingen van het PISA-onderzoek laten jaar in jaar uit zien dat de onderwijsprestaties van Nederlandse jongeren achteruit hollen.  

Dat geldt in het bijzonder voor hun leesvaardigheid. In 2015 haalde een kwart van de Nederlandse 15-jarigen niet het gewenste minimumniveau. In 2018 was dit opgelopen tot een derde. We moeten nu reeds vrezen voor de volgende meting. Het PISA-onderzoek laat zien dat de leesmotivatie van Nederlandse leerlingen tot de laagste in Europa hoort. Als het gaat om de slechte leesresultaten wordt snel gewezen naar het urenlange schermgebruik van de gemiddelde scholier. Daar valt inderdaad van alles over te zeggen. Maar laten we de oorzaken eerst eens zoeken in het aangeboden onderwijs. De strijd om de aandacht van de leerling wordt in Nederland al jaren ondermijnd door de gruwel die ‘begrijpend lezen’ heet.  

Wat is dat toch voor geks dat leerlingen jaar in jaar uit gedrild worden in het mechanisch uitvlooien van leesstrategieën en tekststructuren? Gedwongen worden tot het vreugdeloos doorploegen van korte teksten op functie- en signaalwoorden. Door de dictatuur van methodes veroordeeld zijn tot dagelijkse letterkloverij, dodelijk voor elk leesplezier. 

Al in 2011 zette hogeschooldocent René Berends in het Tijdschrift Taal de zin en onzin rond begrijpend lezen op een genuanceerde rij. Eén citaat uit zijn verhaal: ‘Intrigerend is dat in het begrijpend leesonderwijs gefocust wordt op het aanleren van strategieën, terwijl blijkt dat de meeste goede (volwassen) lezers nauwelijks strategieën bij het lezen gebruiken’. In wat meer alledaags Nederlands geherformuleerd: geen enkel mens past die rare kolder in het dagelijks leven toe.  

Er is een tijd geweest, schrijft Berends, ‘dat leerlingen teksten leerden begrijpen zonder dat daarbij gebruik gemaakt werd van een methode voor begrijpend lezen.’ 

Er bestaan in Nederland – onder meer via Stichting Lezen – inmiddels de prachtigste programma’s ter bevordering van het leesplezier. Schrijvers, dichters en spoken word artiesten reizen talloze scholen af. Onze kinderboekenschrijvers zijn van wereldniveau en er is een goed vertakt netwerk van bibliotheken die hun deuren wagenwijd openzetten voor steeds weer nieuwe generaties lezers.  

Ook andere kunstdisciplines – muziek, dans, theater – bieden voor het stimuleren van lees- en schrijfplezier uitgebreide mogelijkheden. In het vorig jaar verschenen Werken met verhalen bracht onderzoeksbureau Sardes in opdracht van LKCA en Stichting Lezen aansprekende praktijkvoorbeelden in kaart. Zoals Studio Swing uit Den Haag dat basisschoolleerlingen al dansend taal leert eigen maken. Ze hebben ook een programma Rekendans. Er zijn overal in Nederland scholen die kiezen voor het aanbieden van een rijke leesomgeving waarbij de potentie van de kunstvakken wordt benut. 

De vraag is of de politiek het ziet. Als onderdeel van het Herstelplan Kwaliteit Onderwijs wordt in het Hoofdlijnenakkoord aangekondigd dat er fors geschrapt gaat worden in de kerndoelen. Ik zie bij alle bestuurlijke dadendrang alweer een moeizame lobby voor me om de kerndoelen voor de kunstvakken overeind te houden.  

Maar de problemen met het Nederlandse leesonderwijs los je niet op door te snijden in doelen van andere leergebieden. De oplossing is eenvoudiger. Stop leerlingen niet langer vol met signaal- en functiewoorden. Bevrijd ze van de dwingelandij van ineffectieve leesstrategieën. Investeer in hun leesplezier.  

Er is een tijd geweest…