Eind januari verscheen de nota Samen cultuur borgen van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). In dit document presenteren de Nederlandse gemeenten hun gezamenlijke visie op het belang van cultuur.  

En dat belang is niet gering. Cultuur, aldus de schrijvers, is ‘van onschatbare waarde’. Ze heeft ‘onnoemelijke maatschappelijke meerwaarde’. Met een welhaast Bijbelse overgave prijzen de gemeenten ‘de scheppende, onderscheidende kracht’ van cultuur. Bij veel mensen in de sector gaat het er in als Gods woord in een ouderling.  

Wat een verschil met pakweg 15 jaar geleden. Toen de gemeente Leeuwarden onder het montere motto ‘Doorpakken in nieuwe tijden’ het kunstencentrum sloot en alle docenten en cursisten de markt op joeg. Ook op veel andere plaatsen werd de buitenschoolse cultuureducatie tot consumptiegoed verklaard. Leuk als je in de vrije tijd ‘iets’ met kunst wilde doen, maar wel tegen de marktprijs graag. En al die zwaar gesubsidieerde muzieklessen, waren die eigenlijk niet vreselijk elitair? Waarna de gemeentelijke subsidie kon worden afgebouwd dan wel teruggebracht tot een set van vrijblijvende afspraken met maatschappen van zzp’ers.  

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat er in deze jaren van kaalslag en flexibilisering ook de nodige succesvolle vormen van cultureel ondernemerschap zijn opgekomen, die vaak sneller meebewogen met de veranderende vraag. Het aanbod is op veel plaatsen flexibeler geworden, maar op veel plekken ook gewoon verdwenen. De recente nota markeert dat de gemeenten weg bewegen van de doorgeschoten economisering van cultuurparticipatie. Het draait niet meer alleen om het individuele profijt. Ook het collectieve belang van deelname aan cultuur wordt onderkend. 

Waar kan het vergezicht van de VNG toe leiden? In 2029 moet volgens de VNG elke gemeente beschikken over ‘een (al of geen fysieke) voorziening voor cultuureducatie en -participatie (inclusief erfgoedparticipatie), nauw verweven met het onderwijs en maatschappelijke cultuurparticipatie’.  

Het is een ingewikkelde zin met veel nuances tussen haakjes, die laat zien dat de culturele realiteit van nu een andere is dan die van 15 jaar geleden. Digitalisering is doorgebroken en erfgoed krijgt verdiende aandacht. En gelukkig geen nostalgie naar de ouderwetse, hoogdrempelige muziekschool in het centrum van de stad. School en buurt zijn nu de plekken geworden voor kennismaking met kunst en cultuur.

Om het vergezicht mogelijk te maken, vraagt de VNG van het Rijk dat ze structureel gaat mee investeren in de basis en ‘niet alleen in de top’. Duidelijk is dat er (veel) extra geld nodig is om én basis én top in de cultuur naar behoren te financieren.

In dezelfde week als de nota van de VNG kwam de Raad voor Cultuur met het stelseladvies Toegang tot cultuur. In dit advies reikt de Raad voor Cultuur de gemeenten de hand met een pleidooi voor een eerlijker verdeling van subsidies over het land. Zowel bij de VNG als de Raad voor Cultuur gaat het veel over ‘samenwerking’ en ‘samenspel’. Aan goede wil ontbreekt het dus niet. 

Toch kan de titel van het VNG-document me nog niet helemaal gerust stellen. Dat zit ‘m in dat ‘borgen’. Jan Kuitenbrouwer wees er in Onze Taal ooit op dat dit onder bestuurders populaire woord toch echt iets anders is als ‘waarborgen’. ‘Wie een waarborg geeft, kan aansprakelijk gesteld worden. Haal dat waar eraf en dit risico vervalt. Dat kan de populariteit van borgen in de politiek verklaren. Het klinkt solide, maar er kunnen geen rechten aan worden ontleend.’ 

Het stuk van de VNG spreekt gelukkig ook over ‘een vastgestelde (mogelijk wettelijke) basis voor cultuur’. Nu nog die haakjes weg. En dat ‘mogelijke’. Met andere woorden: regel het.