Door Claudia Marinelli

Onlangs verscheen de Kamerbrief over toegankelijkheid in de culturele en creatieve sector voor mensen met een beperking van staatssecretaris Gunay Uslu. Er is vooruitgang geboekt, schrijft ze, maar we zijn er nog lang niet. Daarom wordt de Code Diversiteit & Inclusie minder vrijblijvend. Dat maakt de urgentie om nu echt werk te maken van toegankelijkheid groter dan ooit.

Zo’n 1 op de 10 Nederlanders heeft een auditieve, visuele, lichamelijke of verstandelijke beperking, psychische kwetsbaarheid, chronische ziekte of een combinatie hiervan. Dit zijn ongeveer 2 miljoen mensen die niet vanzelfsprekend en overal mee kunnen doen aan kunst en cultuur.

Om de drempels voor cultuurdeelname te verlagen stelden Holland Dance en LKCA samen met vertegenwoordigers uit de culturele sector de Agenda Inclusieve Podiumkunsten 2020-2024  op. Daarin staan naast algemene actiepunten ook tips om kunstlessen toegankelijk te maken voor iedereen, kunstvakopleidingen inclusiever te maken en podia inclusief te laten programmeren.

Ga aan de slag en laat je inspireren door deze drie basisprincipes:

Mensen met ervaring met inclusief werken zeggen ‘ga gewoon beginnen’, ‘zet de eerste stap en leer daarvan’. Dit betekent echter niet dat je ‘zomaar iets moet doen’. De basis van iedere aanpak moet zijn: Niets over ons zonder ons. Maak gebruik van de aanwezige kennis bij organisaties die ervaringsdeskundigheid als kern hebben zoals Ieder(in) en de ambassadeurs van de Coalitie voor Inclusie. Praat met ervaringsdeskundigen, laat hen meedenken en meebeslissen over de gewenste prioriteiten en de beste aanpak. Je kunt niet alles tegelijkertijd aanpakken en je kunt niet alle doelgroepen tegelijk bereiken. Besef  dat het voor iedereen een leerproces is.

Neem Theaterfestival Boulevard, dat al jaren werk maakt van toegankelijkheid voor het publiek én een inclusieve programmering. Kenmerkend is de wisselwerking tussen bottom-up werken en bestendiging in beleid. Continu oog hebben voor wat al is uitgeprobeerd, de relaties die je hebt opgebouwd en daarop voortbouwen. Hierdoor ben je een betrouwbare samenwerkingspartner – dit wordt gezien en erkend in de cultuurnota van de gemeente Den Bosch.

Ook Het Nationale Theater (HNT) maakt succesvol werk van inclusie. Toen daar een medewerker chronisch ziek werd, ontstond intern het besef hoe belangrijk toegankelijkheid is. Nu is fysieke, sociale en digitale toegankelijkheid de norm, met aandacht voor de eigen regie van mensen. HNT werkt samen met instellingen als Tolken Nederlandse Gebarentaal, Komt het Zien en Onbeperkt Genieten.

Weet: het is mogelijk financiering te krijgen voor aanpassingen. Zoek dit geld niet altijd in de cultuurhoek; ook de sociale tak van de gemeente kan mogelijk bijspringen. Zo heeft Den Haag hiervoor het subsidieprogramma Toegankelijke Stad voor iedereen.

Draagvlak creëren is cruciaal, maar kan een opgave zijn. Vaak leven onder medewerkers verkeerde beelden over mensen met een beperking, worden vooral de problemen benoemd en vindt men het doorvoeren van veranderingen ingewikkeld. Besef echter: het een mensenrecht dat iedereen aan cultuur kan meedoen.

“Cultuurverandering kost tijd”, zegt Patty Jacobs van centrum voor de kunsten Trias. “Iedereen moet er bewust mee bezig zijn. Toen ik bij Trias begon, was het wel eens zo dat een kind van muziekles afging omdat die bijvoorbeeld vanwege autisme in de groepsles muziek niet kon meekomen. Voor mij een trigger: dan kon én mocht niet!”

Zij vertelt over een recent succesverhaal bij ‘haar’ organisatie: “Een jongen die doof is, zat op dansles. Járen later ging hij de opleiding Docent Dans doen. Ontzettend pittig met zo’n beperking, maar nu kan hij als professional aan de slag! En het mooiste is: op dit moment werkt hij bij ons.”

Inclusief personeelsbeleid wordt met name door mensen met een beperking keer op keer benadrukt, maar helaas is er nog maar weinig sprake van representatie. Hoe het wel kan? Melissa Bremmer van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (AHK) maakt zich al jaren sterk voor inclusie, van bekwame docenten voor het naschoolse muziekonderwijs, nieuwe toelatingseisen bij de muziekopleidingen tot aan inclusieve professionele ensembles. Recent nam de AHK een Coördinator Participatiewet aan om arbeidsplaatsen voor mensen met een beperking te realiseren.

Ook werken met toegankelijkheidsadviseurs is een optie. Verbind deze mensen aan je organisatie en laat hen ook onderling kennisdelen.

De samenleving is op velerlei gebied ontoegankelijk voor mensen met een beperking: van ontoegankelijk openbaar vervoer tot niet-passend onderwijs, van een gesloten arbeidsmarkt tot financiële drempels voor het kunstonderwijs.

Niet voor niets is in het Verenigd Koninkrijk toegankelijkheid bij wet verplicht. De Disability Discrimination Act maakt dat iedere organisatie werk maakt van toegankelijkheid, niet alleen in ‘the hardware’ (gebouwen) maar ook in ‘the software’ (menselijk beleid). Met het VN-verdrag Handicap én een minder vrijblijvende Code Diversiteit en Inclusie kan de Nederlandse culturele sector niet achterblijven. Dus geen aarzelingen meer, maar volle kracht vooruit!

De door de culturele sector opgestelde Code Diversiteit & Inclusie biedt praktische handvatten om werk te maken van diversiteit en inclusie op het gebied van Programmering, Publiek, Partners en Personeel. Andere handige links zijn: