Tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren, luidt een van de meest geciteerde Nederlandse dichtregels. Hij komt uit ‘Het huwelijk’ van Willem Elsschot dat de complexiteit en uitdagingen van een huwelijk beschrijft en waarin een echtgenoot zijn vrouw wel uit de weg wil ruimen, maar dat achterwege laat vanwege de wettelijke en praktische consequenties.

^{Maar doodslaan deed hij niet, want tussen droom en daad
staan wetten in de weg en praktische bezwaren,
en ook weemoedigheid, die niemand kan verklaren,
en die des avonds komt, wanneer men slapen gaat.}

Voor de vrouw in kwestie is het goed te weten dat er wetten zijn! Het citaat roept de vraag op of het andersom ook waar kan zijn? Wordt er soms iets achterwege gelaten, of misschien wel uit de weg geruimd, omdat er ergens géén wettelijke basis voor is?

Dat laatste lijkt het geval te zijn voor de beschikbaarheid, bereikbaarheid en toegankelijkheid van cultuureducatie en cultuurparticipatie in Nederland. Jarenlang is er bezuinigd op dit waardevolle werk en zijn muziekscholen en centra voor de kunsten gesloten omdat Rijk, provincie en gemeente met de vinger naar elkaar wezen, geen financiële verantwoordelijkheid namen en er ook geen wettelijke bescherming was. Zoals dat bijvoorbeeld in het bibliotheekwezen wel het geval is. Dus met alle gemak is de omkering ook waar: tussen droom en daad staat het ontbreken van wetten in de weg en zijn er enkel praktische bezwaren.

Zoals Elsschot in zijn gedicht de complexe aard van het huwelijk onderzoekt, met veel scherpte en ironie, zo kunnen we ook de complexe relatie tussen cultuur en overheid in onze samenleving bekijken. Er zijn obstakels en tekortkomingen die moeten worden overwonnen om het volledige potentieel van cultuur in onze samenleving te realiseren.

Zo zijn er financiële beperkingen, er is ontoereikende toegang tot culturele ervaringen, er heerst onbegrip tussen amateurs en professionals, er is armoe op de arbeidsmarkt en er zijn culturele ongelijkheden die moeten worden aangepakt.

Cultuurdeelname confronteert ons met maatschappelijke kwesties, onrechtvaardigheden en complexiteiten die we anders zouden negeren. Bovendien inspireert en verrijkt het ons. Het biedt ons de mogelijkheid om te groeien, te leren en te evolueren. Het is een bron van vreugde, troost en betekenis in ons leven. En het creëert een gemeenschap.

Ik trek nog een actuele en interessante parallel met het huwelijk: namelijk de vorming van een nieuw kabinet na de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november. Op basis van de uitslag wordt, ervan uitgaande dat er geen partij de absolute meerderheid behaalt, gewerkt aan het vormen van een coalitie en een coalitieakkoord. Een regeringscoalitie en een huwelijk delen op verrassende wijze enkele intrigerende gelijkenissen, zoals samenwerking, het sluiten van compromissen, de gezamenlijke inzet voor gedeelde doelen.

In een duurzaam huwelijk tussen cultuur en overheid zou de droom moeten zijn om te streven naar verbeteringen voor de arbeidsmarktpositie van werkenden en te zorgen voor financiële ondersteuning zodat cultuur voor iedereen beschikbaar is.

Hierbij geef ik een aanzet voor de huwelijksbeloften die coalitiepartners aan de cultuur kunnen doen. Een aanzet die de weemoedigheid voordat men gaat slapen voorgoed kan oplossen door daden te beloven.

Lieve partners in deze regeringscoalitie en de culturele sector, vandaag bevestigen we onze toewijding aan dit partnerschap en aanvaarden we de verantwoordelijkheid die we dragen voor het welzijn van cultuureducatie en -participatie in ons land. We beloven:

Een specifieke wet op cultuureducatie en -participatie waarin artikel 22 van de Nederlandse grondwet, ‘De overheid schept voorwaarden voor maatschappelijke en culturele ontplooiing en voor vrijetijdsbesteding’, nader uitgewerkt wordt. We verdelen samen, ongeacht onze politieke achtergronden en overtuigingen, de verantwoordelijkheid tussen Rijk, provincies en gemeenten ten aanzien van de financiering van aanbod en de spreiding over het hele land zonder ‘witte vlekken’.

Dat elke gemeente een voorziening voor cultuureducatie en -participatie heeft, zoals de her en der verdwenen muziekschool of centrum voor de kunsten, die in verbinding staat met het verenigingsleven, onderwijs en maatschappelijke partners. Een basisvoorziening die bestaat uit een fysieke locatie met een divers, gevarieerd gesubsidieerd en ongesubsidieerd programma, dat een netwerkfunctie heeft en zorgt voor toegankelijkheid en betaalbaarheid van het aanbod.

We beloven structurele langjarige (minimaal 8 jaar) publieke investeringen van alle overheidslagen in lokale infrastructuur, die onafhankelijk zijn van marktinitiatief (net zoals bij zorg of onderwijs) of politieke voorkeur. We zullen oog hebben voor elkaars noden en zorgdragen voor het recht van eenieder om zich te ontwikkelen in en deel te nemen aan cultuur, waarin we inclusiviteit, toegankelijkheid en culturele diversiteit nastreven.

Met deze beloften bevestigen we ons commitment aan cultuur voor de mensen die op ons rekenen. We zijn vastbesloten om samen te werken aan een cultureler land.

Als Elsschot nog leefde bij het ontstaan van bijvoorbeeld het kabinet Omtzigt I en hij zou deze beloften hebben gelezen, dan zou hij de volgende update van zijn werk uit 1910 kunnen schrijven:

^{Maar doodslaan deed hij niet, want tussen droom en daad
liggen avonturen, mogelijkheden en kansen,
en ook vreugde, die ons hart doet dansen,
en die ons elke dag omarmt, en nooit vervagen gaat.}