Muziek levert een unieke bijdrage aan de ontwikkeling van de hersenen, zegt hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder. Hij houdt een vurig pleidooi voor meer muziek op school. Want muziek, en kunst in het algemeen, doet een beroep op creativiteit en is daarin uniek. ‘Dat bereik je niet met hockey!’

‘Muziek levert een unieke bijdrage aan de ontwikkeling van de hersenen. Als mensen naar muziek luisteren, zie je een duidelijke arousal, een activering in bepaalde gebieden. Hoe mooier men de muziek vindt, hoe groter het effect. Zo zorgt muziek voor een grotere activiteit op de insula, het hersengebied dat zintuiglijke prikkels bundelt binnen een emotionele context. Daardoor ervaar je diepe emoties zoals intens geluk, diep verdriet, ontroering, verrassing. Intense gevoelens komen in het dagelijks leven niet zoveel voor. Via muziek kun je die elke dag ervaren.’

‘Het unieke van kunst is dat er gevoelens bij komen als tederheid, verwondering en breekbaarheid. Die kunnen inderdaad dicht liggen bij wat je ervaart bij het kijken naar een aantrekkelijk persoon. Maar als je in een bos wandelt… Dat denk ik niet. Tenzij je in het bos je fantasie heel erg de vrije loop laat.’

‘Daarover is niet veel bekend. Gottfried Schlaug heeft wel aangetoond dat naarmate iemand meer musiceert, de verbindingsbalk tussen de beide hersenhelften, het corpus callosum, groter wordt. Het volume van een ander baansysteem tussen de orbitofrontale cortex, een onderdeel van de frontale cortex, en de achterste delen van de hersenen neemt ook toe door musiceren. Daarmee heeft muziek een gunstig effect op het empathisch vermogen.’

‘Maar je kunt niet zeggen: bij drie uur musiceren in de week haal je het hoogste effect, en daarna wordt het minder. Dat is ook moeilijk te onderzoeken. Aangetoond is wel dat bij professionele  musici verschillende netwerken in de hersenen heel goed werken.’ 

‘Dat zou kunnen. De grote Canadese pianist en Bach-vertolker Glenn Gould had mogelijk licht autistische trekjes. Mensen met autisme zijn kwetsbaar op het gebied van empathisch vermogen, hebben veel oog voor details en zien minder het grote geheel. Juist door die laatste eigenschappen kan zich ook artistiek talent ontwikkelen.’

‘Maar in zijn algemeenheid klopt het wél. Er is een studie gedaan naar kinderen die veel thuis achter hun iPad zitten. Hun empathisch vermogen bleek zich aantoonbaar minder snel te ontwikkelen. Ze spelen steeds minder met hun peers. Voor de evenwichtige ontwikkeling red je het in het onderwijs niet met rekenen en taal. Daar heb je ook muziek voor nodig.’

‘Bij muziek worden netwerken actief op het gebied van ruimtelijk inzicht en analytisch denken die niet bij rekenen en taal actief zijn, maar die mogelijk wel een positief effect hebben op functies als rekenen. Maar eigenlijk zou het niet moeten gaan om wat muziek voor andere vakken kan betekenen. Muziek staat op zichzelf. Heeft een waarde van zichzelf.’

‘Het gaat me inderdaad niet alleen om muziek. Ook andere kunstvormen zijn belangrijk voor de ontwikkeling. Daarmee ga ik nog aan de slag.’

‘Kunst doet een beroep op creativiteit en is daarin uniek. Dat is onderzocht bij grote groepen mensen. Bereik het creatieve effect maar eens met iets anders dan kunst. Bijvoorbeeld met hockey. Dat lukt je niet! Het gaat bij het maken van kunst om een unieke combinatie van rust, het werken aan ideeën, sociaal of alleen bezig zijn. Ergens in opgaan, in combinatie met je emotioneel voelen. Met niet alleen blij of verdrietig zijn maar juist ook met die andere emoties. De trots die je voelt als je iets hebt gemaakt. Het feit dat je ervoor wordt beloond, dat je waardering krijgt van anderen. De uitdaging van steeds iets nieuws willen verzinnen. Vooral dat laatste is bij het maken van kunst heel belangrijk.’

‘Kijk, mijn kinderen lagen vaak op de grond met hun iPad te gamen. Dat kan creatief zijn. Maar als ze dat steeds op hetzelfde niveau blijven doen, ontbreekt de uitdaging die nodig is voor een positief effect op de hersenen. Kunst heeft een hoger niveau van creativiteit.’

‘Ja. In beginsel wel. Maar je moet het activeren. Het moet door een enthousiaste  docent worden uitgedaagd. Luister, ik had vroeger als kind muziekles. Wat zat ik te balen. We moesten ritmes tikken en spelen op de blokfluit. Zo sáái!  Maar een docent die er vol voor gaat, kan heel veel uit kinderen halen.’

‘Kijk daarbij vooral ook naar wat kinderen zelf leuk vinden. Want muziek waar mensen van houden, heeft een veel groter effect op de hersenen. Wees daarom alert als docent. Zit een kind te balen als ie moet zingen? Bied dan iets anders aan. Laat hem trommelen. Bied ook niet coûte que coûte Bach aan. Hoewel – ik weet dat er geweldige muziekmethodes zijn over Bach.’

‘Dat is niet onderzocht. De ontwikkeling van de prefrontale cortex loopt bij meisjes zo’n drie jaar voor. Planning, zelfreflectie, impulscontrole ontwikkelen zich later bij jongens. Musiceren heeft een positief effect op onder meer planningsvaardigheden. Maar we weten niet of musiceren de achterstand van jongens verkleint. Ik kan hoogstens zeggen: ik denk het.’   

‘Ik ken die studies niet. Zelf denk ik: je moet jezelf altijd blijven verrijken. De verbindingen in de hersenen moet je blijven trainen, een leven lang. Hoe eerder kinderen met muziek in aanraking komen, hoe beter: de hersenen zijn immers nog volop in ontwikkeling!’ 

Professor Erik Scherder is hoogleraar klinische neuropsychologie aan de Vrije Universiteit en hoogleraar bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Scherder werd bekend door zijn colleges ‘Het Brein’ in DWDD University en door zijn boek Laat je hersenen niet zitten. 

Foto: Brain Cut, Carlos Lorenzo, Flickr.com

Lees ook:
De kanttekeningen van Evert Bisschop Boele bij de psychologische effecten van muziek