Dit artikel werd gepubliceerd in de Cultuurkrant, december 2023. Neem een gratis abonnement!

Kunstdocenten en artistiek begeleiders werken voor een hongerloontje, dat is al jaren duidelijk. Onderzoek van LKCA uit 2019 naar arbeidstevredenheid van docenten en begeleiders toonde aan dat zij van alle ‘werkkenmerken’ verreweg het minst tevreden waren over het inkomen en de werkzekerheid.  

Het onderzoek Kunstenaars stoppen niet (2021) naar kunstprofessionals in Drenthe en Limburg kwam tot eenzelfde conclusie, en liet zien dat 80 procent van hen vond dat hun uurtarief geen reële afspiegeling was van de gemaakte kosten en investeringen. Iets meer dan de helft zei dat het uurtarief daarvoor veel hoger zou moeten zijn. ‘Het is als zzp’er niet mogelijk om een normaal salaris te verdienen in de cultuursector. Laat staan een redelijk pensioen en een goede verzekering af te sluiten’, aldus een van de respondenten.  

Platform ACCT komt nu tot dezelfde conclusie. Het gaf opdracht tot een onderzoek naar niet vergoede werkzaamheden van kunstprofessionals in cultuureducatie en amateurkunst. Bijna 1.000 professionals deden mee. Bij 76 procent van de opdrachten bleken bijkomende werkzaamheden niet te worden vergoed. De professionals hadden 69 procent meer voor hun opdrachten willen ontvangen dan ze daadwerkelijk kregen vergoed. Deze boodschap is helder en inmiddels bekend. Maar hoe nu verder? Wie is aan zet?  

De overheid zette zo’n vijftien à twintig jaar geleden hard in op meer ondernemerschap bij kunstprofessionals. Daarmee kwam ook indirect de schuld van onvoldoende inkomsten bij hen te liggen: als je te weinig verdient, ligt dat aan jezelf.

De laatste jaren richten beleidsmakers zich meer op de vraagkant. De verantwoordelijkheid wordt nu meer bij de opdrachtgevers van professionals gelegd; zij betalen te weinig en moeten aan fair pay doen. De Fair Practice Code en de oprichting van Platform ACCT zijn hiervan een uiting.  

Het onderzoek van Platform ACCT is bedoeld als bouwsteen om te komen tot een passend honorarium voor zelfstandige kunstprofessionals in cultuureducatie en cultuurparticipatie. Dat is nobel en ook zeker broodnodig. Maar biedt het soelaas?

Dat professionals geen hogere uurtarieven berekenen komt niet per se omdat zij te weinig weten van tarievering. Hun opdrachtgevers zijn meestal ook prima op de hoogte van het bestaan van bijkomende werkzaamheden. En trouwens, er zíjn al adviestarieven in omloop voor (delen van) deze beroepsgroep.  

Nee, de oorzaak is waarschijnlijk dat het uurtarief een plafond lijkt te hebben bereikt. Het ligt nu gemiddeld op 49 euro per lesuur. En hoe je het ook wendt of keert, dat maakt vooral individueel kunstonderwijs, waaronder veel muzieklessen, voor een zeer grote groep Nederlanders nu al een hele dure grap. Ik ben daarom bang dat het leggen van de verantwoordelijkheid bij het ondernemerschap van de professionals, of bij de fair practice van afnemers, dit plafond niet helemaal gaat doorbreken. Zeker voor de niet-gesubsidieerde afnemers is meer nodig.  

Misschien ligt de oplossing toch in overheidsingrijpen. Recent onderzoek naar buitenschools aanbod van muziekonderwijs in de zes noordelijke en oostelijke provincies laat zien dat muziekdocenten die werken voor een gesubsidieerde muziekschool een hogere uurprijs factureren dan zij die werken voor een niet-gesubsidieerde muziekschool of voor particulieren.  

Dit is misschien een naïeve boodschap in een sector waaruit de overheid zich heeft teruggetrokken. Maar wanneer de overheid een moreel appel doet op afnemers om aan fair practice te doen, dan mogen wij toch ook een moreel appel doen op de overheid.