Laat leerlingen improviseren! Zo kom je erachter hoe je als docent op een goede manier vakoverstijgend les kunt geven. Drosoula Tsangaratou geeft praktische tips over hoe je improvisatie precies aanpakt, en wat het oplevert.

Na een lange aanloop van ruim dertig jaar lijkt vakoverstijgend onderwijs nu echt onvermijdelijk. Dat betekent dat je als VO-docent anders moet gaan werken. Als vakdocent moet je in de toekomst meer verbinding leggen tussen je eigen vak en dat van je collega’s. Een tool als 5meso van Elvira Folmer (SLO, 2019) is hierbij handig.

Met gezamenlijke leerdoelen en beoordelingscriteria wordt het mogelijk vraagstukken te ontwerpen met de uiteenlopende vakken als kapstok. De leerlingen proberen deze vraagstukken op te lossen door te putten uit de kennis van die vakken. Het is daarbij wel belangrijk verbinding te leggen met de belevingswereld van de leerlingen. Ik zie daarbij een grote rol weggelegd voor improvisation learning.  

Moeilijk hoeft gekaderde improvisatie voor vakdocenten niet te zijn: de meesten hebben aan het begin van hun loopbaan een tijdje moeten improviseren om de eigen professionele identiteit te vinden. Dat docenten zich nu verder moéten ontwikkelen richting vakoverstijgend leren doceren, vergt weer een stap in het onbekende. Die stap kun je maken met behulp van improvisatietechnieken. Daarmee kun je inventariseren hoe de leerlingen zich tot andere vakken, elkaar en de wereld verhouden.

Het is een kwestie van een situatie inkaderen en de vakoverstijgende dialoog te gaan. Gebruik daarbij de 5 W’s (wie, wat, waar, waarom, wanneer).

Vraag de klas de volgende scène te improviseren. Er zijn 3 tot 5 spelers, de rest van de klas is het publiek.

wie: Leerlingen spelen de vakdocenten die aan deze klas lesgeven
De leerling speelt een (verzonnen of echt bestaande) vakdocent en vult dit naar eigen inzicht in; type stem, fysieke kenmerken. Als de leerling maar doet alsof hij of zij lesgeeft aan de klas.

wat: De leerlingen bespreken als vakdocent vakoverstijgende plannen voor deze specifieke klas.
Vertel de leerlingen/acteurs waar de scène over gaat. Wát doen déze personages op dát tijdstip op die plek? Blijf altijd in interactie met je medespelers: luister, kijk, accepteer en incasseer vanuit jouw personage.

waar: de scène speelt zich af in de personeelskamer
Herinner de leerlingen eraan dat ze de voor hun bekende handelingen en dynamiek binnen de personeelskamer na kunnen doen, bijvoorbeeld, koffie uit de automaat halen, prullenbak/kapstok/koelkast gebruiken.

wanneer: in de lunchpauze
De spelers voeren handelingen uit die het tijdstip aanduiden, zoals lunchen.

waarom
Laat de leerlingen al spelend zelf nagaan/ontdekken/verzinnen wat hun motivatie in deze scène is. Een uitnodigende openingszin zou bijvoorbeeld kunnen zijn: ‘Nou, wat vinden jullie van mijn plan om het klimaatprobleem vakoverstijgend te behandelen? Of: ‘Jullie twee van muziek en biologie hebben alles al bedacht en ik werd niet eens gevraagd of ik mee wil denken?’ of ‘Je vergelijkt appels met peren, we hebben het hier over totaal andere leerdoelen’…

Alle uitgesproken en uitgespeelde acties gelden voor waar en worden meegenomen in het spel als zijnde de realiteit. Belangrijk is het volledig uitspelen van de 5 W’s, zodat voor de spelers en het publiek het gevoel ontstaat dat de scène af is. De docent kan na ongeveer 2 minuten de spelers bedanken. Een reflectieronde volgt: Wat/wie zag je? Waar ging het over? Hoe zag je dit? Waar moest je lachen? Waarom? Zou dit idee werken? Waar wel? Waar niet? Waarom? De scène herhaalt zich, met andere spelers die wellicht dezelfde of andere vakdocenten kiezen als personage.

Het is onmogelijk alle uitkomsten die vanuit gekaderde improvisatie loskomen te voorspellen. Neem het allemaal met een korreltje zout: tijdens improvisatie kunnen er spontaan hilarische momenten naar boven komen, of onverwerkte situaties. Hoe dan ook is het een bijzondere manier om zaken zichtbaar en bespreekbaar te maken. En, het belangrijkste: als docent krijg je een schat aan inspiratie voor de werkelijke vakoverstijgende les én heb je gewerkt aan het oefenen van de 21^ste-eeuwse vaardigheden van de klas.

Wat doe je met het resultaat? Overleg mét je klas of ze de gespeelde ideeën werkelijk willen uitproberen. Deel de afgesproken informatie met je collega’s en motiveer ze te vertrekken vanuit het perspectief van deze leerlingen, desnoods met het uitgestippelde stappenplan van het instrument 5meso bij de hand. Zo kan jouw docententeam gericht aan de slag met dat wat de klas interessant, uitdagend, belangrijk vindt.

Implementatie van Improvisation learning  vergt weinig tijd; de geactiveerde en geïnspireerde leerlingen en collega’s zullen je dankbaar zijn. De rest moet nog even oefenen: stappen in het onbekende vergt flexibiliteit en vertrouwen in elkaar en in de eigen expertise. Durf jij het aan?
Bronnen:

“Improvisation learning spreekt de diverse intelligenties aan en leidt tot deep learning” (Berk & Trieber, 2009)