Door Jeroen van Dijk en Fenna van Hout

In een vergrijzende samenleving moet je cultuuraanbod voor ouderen op peil (blijven) houden en ontwikkelen. Daarbij gaat het om artistiek hoogwaardige initiatieven die door kunstprofessionals samen met de ouderen worden ontwikkeld. Niet over een ‘knutseluurtje’. Bij goed aanbod gaat het er in de kern om talenten ontdekken en ontwikkelen in ieder individu, ongeacht leeftijd of (een met ouderdom gepaard gaande) beperking.

Als je als gemeente zo’n goed, passend aanbod wilt ontwikkelen, helpt samenwerking tussen het culturele en sociale domein. Als je die samenwerking vanaf het begin goed aanpakt, zorgt dit voor draagvlak en eigenaarschap, beide nodig om financiering en daarmee structureel aanbod te krijgen. Maar, hoe zet je dat op? Of, hoe versterk je wat er al, pril, is?

Ervaringen die deelnemende én samenwerkende organisaties opdeden in de subsidieregeling Age Friendly Cultural Cities (2016-2021) bij het Fonds voor Cultuurparticipatie kunnen daarbij helpen. Het ging daarbij onder andere om culturele, welzijns- en gemeentelijke overheidsorganisaties. De landelijke regeling had als doel: het stimuleren van de ontwikkeling van structureel kunst- en cultuuraanbod voor de groeiende groep ouderen. Om dat voor elkaar te krijgen, is samenwerking belangrijk. Er moet binnen het cultuurbeleid meer aandacht komen voor ouderen en binnen de uitvoering van de Wmo meer aandacht voor cultuur.

Vanuit de regeling ontvingen 23 gemeenten subsidie. In deze gemeenten zochten sociaal domein en cultuur elkaar op. Er ontstonden cross-over samenwerkingsprojecten. Dat het sociale en culturele domein elkaar opzochten, was vóór 2016 niet vanzelfsprekend. Men wist elkaar soms letterlijk en figuurlijk niet te vinden en sprak elkaars taal niet. Wel was er bij gemeenten steeds meer behoefte aan de zogenaamde ‘ontschotting’; aan kijken naar verbindingen tussen overheidsdomeinen (in beleid), maar ook op de praktijkvloer, dus tussen professionals in zorg-, welzijn én cultuur.

Voor samenwerking is een dergelijke subsidieregeling overigens geen voorwaarde. Er zijn ook andere financieringsbronnen. De laatste jaren wordt cultuuraanbod voor ouderen ook  gefinancierd vanuit de Wmo. Maar niet elke gemeente is al zover. Als gemeenten de verbinding tussen cultuur en bijvoorbeeld het Wmo-beleid willen leggen, vragen zij om de bewezen effecten van deze verbindende culturele interventies, en dat maakt het lastig. Want aan de projecten uit deze regeling zijn geen onderzoekers gekoppeld die deze interventies beschreven op effecten. Toch zijn er wel data voorhanden. Een review study van de WHO, onderzoeken door Leyden Academy in opdracht van ZonMw én ervaringen van deelnemers aan de projecten zelf tonen aan dat stevige verbindingen tussen cultuur en sociaal domein wel degelijk effect hebben (zie ook de lijst onderaan).

De gemeenten die aan Age Friendly Cultural Cities deelnamen, waren de troepen vooruit en nu, na afronding van hun projecten en activiteiten, willen we de inzichten die ze hebben opgedaan breder delen. Wat levert dit programma op aan lessen voor de toekomst? We zien dat bij bijna alle deelnemende gemeenten een vervolg is ontstaan. Op zich mooi. Maar als je inzoomt, zie je dat een integrale samenwerking tussen cultuurinstellingen, sociaal domein en gemeenten nog niet optimaal is ingericht.

Wil je een kwalitatief en duurzaam aanbod voor ouderen van kunst en cultuur in je gemeente? En hoe doe je dat? Hieronder een aantal tips die het Fonds ophaalde bij de deelnemende gemeenten:

Helaas namen niet alle 23 deelnemende gemeenten het thema in hun beleid op. Belangrijke oorzaken zijn wisselingen binnen gemeenten (zowel ambtelijk als bestuurlijk) en het wegvallen van een trekker waardoor het minder stevig staat. Wat we als Fonds wel zien is dat Age Friendly Cultural Cities voor steden een goed startschot was en nog steeds is. Er is een beweging op gang gebracht. Het is heel fijn om te zien dat alle steden verder zijn gegaan. Al dan niet in afgeschaalde vorm, met en zonder steun van de gemeente.

Onze oproep aan gemeenten: blijf de samenwerking tussen het culturele  en sociaal domein binnen en buiten de gemeente opzoeken. Niet alleen voor ouderen, maar ook op brede maatschappelijke opgaven in het algemeen. Alle verschenen rapporten en de filmpjes van de voorloper-steden tonen overtuigend dat investeren in kunst en cultuur voor en door ouderen groot rendement heeft. Want deelname aan kunst en cultuur draagt bij aan zingeving, zelfvertrouwen en welbevinden van ouderen.

Er is bij de 23 deelnemende gemeenten een begin gemaakt met de samenwerking tussen het sociale en culturele domein. Maar het is nog niet genoeg, Nederland heeft 355 gemeenten. Wie volgt?