Door Paul Gisberts

In 2010 verschenen de eerste iPad en iPhone. Inmiddels zijn deze apparaten niet meer weg te denken. In datzelfde jaar was ik als docent gitaar ruim 10 jaar in dienst bij twee bruisende en florerende instellingen voor kunst- en cultuureducatie. Ik had een vol lesrooster, er waren wachtlijsten en er vonden regelmatig goedbezochte activiteiten plaats zoals voorspeelavonden, concerten en workshops in het weekend.

Alles was koek en ei totdat een aantal gemeenten het contract opzegde. Veel collega’s maakten noodgedwongen een overstap van een vast dienstverband naar zzp’er. Sommigen, zoals ik, gingen zich omscholen. Een tijd van onrust dus, die in mijn geheugen staat gegrift als een grote omslag. Ook ik had als docent last van het beleid, bezuinigingen en veranderingen in de organisatie. Maar meer zorgen had ik om de terugloop en veranderende mentaliteit van cursisten.

Twee jaar later begon ik aan een opleiding bedrijfskunde. Ik wilde nieuwe dingen leren en culturele instellingen helpen om nieuwe diensten en bronnen van inkomsten te genereren. Het meest interessante vak was marketing. Terwijl ik bezig was om dit vak onder de knie te krijgen, gingen de organisaties waar ik werkte ‘klantgericht’ werken. Het muziekinstrument en de eisen die het aan de beoefenaar stelt stonden niet meer centraal. Musiceren was niet meer een vak, maar vrijetijdsbesteding. Voor veel muziekdocenten betekende dit een grote omslag. Zij moesten leerling- en vraaggericht gaan werken, in plaats van een werkwijze te volgen waarin de methode centraal staat.

In mijn opleiding leerde ik dat externe analyse een belangrijk onderdeel is van een strategisch marketingplan. Met de analyse van de macro-omgeving breng je factoren in kaart waarmee een organisatie kan inspelen op relevante ontwikkelingen. Een belangrijk model hiervoor is DESTEP, dat staat voor Demografie, Economie, Sociaal-cultureel, Technologie, Ecologie en Politiek-juridisch.

Helaas gingen beide organisaties waar ik werkte in de klantgerichte aanpak voorbij aan deze externe analyse. Alleen de ‘P’ van Politiek-juridisch werd uitgewerkt. Die werd ingevuld door het beleid vanuit de (lokale) overheid, waar nog steeds een grote focus op ligt. In de nieuwe aanpak kwam de klant bovenaan te staan, maar niet centraal.

Overheidsbeleid is belangrijk, maar er zijn meer factoren die een zware invloed hebben op muziekbeoefening.

In zijn boek Hoe muziek werkt onderzoekt David Byrne (de frontman van Talking Heads) economische, sociale en technologische factoren die van invloed zijn op muziek.

‘Ik denk dat zelfs de instrumenten anders zullen zijn, meer ergonomisch. Trompetten en gitaren zullen verdwijnen en mensen zullen nieuwe apparaten ontwikkelen.’

Voor 1900 was muziekonderwijs gericht op het maken van muziek. Muziek werd thuis, met vrienden en familie gemaakt. In de meeste huishoudens waren piano’s, violen, gitaren en mandolines te vinden. De komst van de grammofoonplaat bracht hier verandering in. Sommigen dachten dat mechanische apparaten amateurmusici overbodig zouden maken. Anderen dachten juist dat ze jongeren zouden aanmoedigen om te musiceren. Bij muziekeducatie kwam de nadruk op het luisteren en waarderen van verschillende soorten muziek.

Met de opkomst van digitalisering, staan we nu op een vergelijkbaar punt.

Producer/muzikant Rick Beato vertelt in een recente YouTube vlog, dat de laatste echte rockster, Dave Grohl, ouder is dan 50. Gitaarsolo’s en grunge zijn al meer dan 25 jaar geleden verdwenen uit de popmuziek. Rocksterren zijn niet langer cool onder jongeren.

Volgens Byrne en Beato wordt hedendaagse popmuziek gemaakt door producers. De gitaren, drums en piano’s die je meent te horen zijn meestal samples uit andere opnames. Er wordt veel gebruik gemaakt van autotune (software die ervoor zorgt dat de toon die wordt gezongen naar de goeie toon wordt gecorrigeerd) en het uitgangspunt voor nieuwe muziek is gebaseerd op zoekgedrag via streamingdiensten zoals Spotify, in tegenstelling tot de artistieke uitgangspunten bij pre-grunge bands.

Meer dan 73 procent van de omzet uit de popmuziekmarkt komt voort uit oude muziekrechten. Zo verkocht Bob Dylan in 2020 de rechten van zijn songs aan Universal. Grote namen als Neil Young, Fleetwood Mac en Paul Simon volgden het voorbeeld. Deze rechten zorgen voor voorspelbare en betrouwbare inkomstenstromen. Beursgenoteerde Investeringsfondsen zoals Hipgnosis en Nederlandse muziekuitgevers als Cloud 9 Music en Imagen Music group, lopen niet warm voor nieuwe songs of artiesten.

Volgens de zakelijke infographic-website Visual Capitalist is de wereldwijde omzet van de game-industrie in 2020 ruim 3 keer zo hoog als die van de muziekindustrie. De omzet in de muziekindustrie is vanaf het hoogtepunt eind jaren negentig tot en met heden met 63 procent gedaald. De omzet uit games is vanaf de jaren tachtig met 180 procent gegroeid.

Uit gesprekken met vakdocenten muziek in het voortgezet onderwijs, begrijp ik dat jongeren het leuk vinden om aan bandprojecten deel te nemen, maar dat na het project bands niet blijven bestaan.

Interesse in een onderwerp kan gemeten worden via Google Trends. Als je dit toepast op muziekinstrumenten, zie je dat de populariteit van de traditionele instrumenten trompet, viool, gitaar vanaf 2004 in Nederland met 40 procent is afgenomen, terwijl de populariteit van zoekterm ‘DJ-controller’ met 26 procent toenam.

De muziekeducatiesector worstelt niet als enige met deze problemen. Ook film en sport moeten flink concurreren met de game-industrie. Dagblad Trouw schetste dat de eredivisie kampt met teruglopende bezoekersaantallen. De ‘veranderende spanningsboog bij jongeren’ wordt gezien als een belangrijk onderliggend probleem.

Tegelijkertijd zien we dat de populariteit van het kijken naar e-sportwedstrijden, zoals FIFA juist toeneemt. In het rapport Gamen en e-sport van het Mulier Instituut, staat dat Nederlandse eredivisievoetbalclubs een eigen e-sportteam hebben voor het spel FIFA. Voor amateurleden organiseert de KNVB zelfs een e-talentscup!

En ja, digitalisering heeft ook forse impact op het onderwijs. De Algemene Onderwijsbond stelde in 2019 vast dat de Nederlands Pisa-scores zijn gezakt tot onder het gemiddelde van 37 rijke landen die meedoen aan het onderzoek. Ook tonen verschillende onderzoeken aan dat laaggeletterdheid onder jongeren toeneemt. In een onderzoek van Sardes noemen alle respondentgroepen digitale media als belangrijke oorzaak van ontlezing en dalende taalvaardigheid.

Om de klant daadwerkelijk centraal te stellen, kun je met een model zoals DESTEP, belangrijke factoren in kaart brengen die invloed hebben op de klant. Ik wil geen conclusies trekken, maar wil wel graag de huidige situatie van ‘de muziekschool’ in perspectief brengen.

Met het behagen van het onderwijs door muziek in te zetten als middel om taal- en rekenvaardigheden te bevorderen, en het tevredenstellen van beleidsmakers en de klant door musiceren als vrijetijdsbesteding te beschouwen, zijn we naar mijn mening heel ver komen te staan van musiceren als vak.

Door deze factoren, in combinatie met de invloed van digitalisering en de teruglopende vraag, koos ik eieren voor mijn geld en werk ik nu bij de Rijksoverheid in een heel ander vakgebied.

Laten we het aanleren van een muziekinstrument weer serieus gaan nemen door het als vak te beschouwen. Als we het zelf niet meer serieus nemen, waarom zouden anderen het dan wel doen?

Boeken

Artikelen

Websites