Door Melissa Bremmer
‘Muzikanten met een beperking worden vaak gedwongen een muziekinstrument te kiezen dat past bij hun handicap, niet een instrument dat ze zélf graag zouden willen spelen.’ Deze alarmerende uitspraak komt uit het Britse rapport Reshape Music (2020), een onderzoek naar de ervaringen van mensen met een beperking met muziekeducatie. Het rapport staat vol met dergelijke uitspraken. We moeten dan ook erkennen: de toegankelijkheid van muziekonderwijs is nog niet vanzelfsprekend.
Het probleem van ontoegankelijk muziekonderwijs ligt deels bij muziekdocenten. Die zijn bijvoorbeeld niet bekend met digitale muziekinstrumenten of weten niets af van alternatieve muzieknotaties zoals FigureNotes (bell et al., 2020). Sommigen hebben nog nooit mensen met een beperking ontmoet, en zijn daarom terughoudend om hen les te geven; zij zijn bang dat ze geen goede docent voor hen blijken te zijn (NFYM, 2020).
Inclusief muziekonderwijs
Een kritische vraag is echter: krijgen muziekdocenten tijdens hun opleiding voldoende handvatten om inclusief muziekonderwijs vorm te geven?
Het Conservatorium van Amsterdam twijfelde daaraan en zette het vierdaagse project My Music Ability op. Hiervoor werd Drake Music Scotland uitgenodigd, een vooruitstrevende organisatie die innovatief inclusief muziekonderwijs organiseert met en voor mensen met een beperking. Er deden in totaal elf studenten van de opleiding docent muziek, jazz en klassiek mee. Ook nam een muzikant met een fysieke beperking van de stichting My Breath My Music deel.
Composities
Doel van dit project: studenten bekend te maken met het medische en sociale model van beperking, hen kennis te laten maken met de IPad als muziekinstrument, met de Thumbjam-app en met de laagdrempelige muzieknotatie FigureNotes. Daarnaast maakten studenten composities – onder andere met de iPads – voor een inclusief muziekensemble en verzorgden zij een optreden met dit ensemble op de conferentie My Music Ability.
Ik wilde weten wat de deelnemers leerden van zo’n project, wat zij er waardevol aan vonden en hoe dergelijke projecten in de toekomst verbeterd kunnen worden. Daarom zette ik een kwalitatief evaluatie-onderzoek op.
Interviews
Door schriftelijke en mondelinge interviews bracht ik de ervaringen van de studenten en de andere deelnemers in kaart. Ik analyseerde de data op de thema’s:
- ‘leerervaringen’
- ‘waarde project’ en
- ‘verbeteringen voor toekomstige projecten’
Wat leerden, waardeerden en adviseerden de studenten?
- Door de theorie over het medische en sociale model en de ontmoeting met de muzikant met een beperking gingen studenten anders tegen een ‘beperking’ aankijken. Een student zei: ‘Het was een eye-opener voor mij. Niet alleen omdat dit mijn eerste keer was dat ik met iemand heb gewerkt die een beperking heeft, maar ook omdat je… gaat kijken naar de dingen die wél mogelijk zijn in plaats van niet.’ Het kunnen denken in mogelijkheden past helemaal in het sociale model.
- De kijk van studenten op digitale instrumenten bleek ten positieve veranderd omdat zij hiermee ervaringen hadden opgedaan. De muzikant met een beperking observeerde dit ook: ‘Hun ogen zijn ook wel geopend… dat muziektechnologie niet alleen maar een elektronisch geluid maakt, maar ook echt een goed geluid kan produceren.’
- Studenten waardeerden onder andere het gebrek aan tijdsdruk. ‘De workshopleiders bleven zeggen dat dingen zo lang duren als ze nodig zijn’, merkte de projectleider op. ‘Dat krijgen studenten niet vaak te horen in de rest van hun conservatoriumopleiding.’ Tijdgebrek kan musici zonder een beperking bevoordelen ten opzichte van musici met een beperking, bijvoorbeeld doordat zij sneller een solo onder de knie krijgen en die mogen uitvoeren (Saul, 2020). Door het project ervoeren studenten de belangrijke rol die tijd speelt in een inclusieve muziekpraktijk.
- De meeste studenten zeiden dat zij, om meer zelfvertrouwen en praktijkervaring op te doen, stage bij een inclusieve muziekpraktijk hadden willen lopen. Ook hadden zij tijdens het project graag gewerkt met musici met uiteenlopende fysieke en verstandelijke beperkingen.
Aanbevelingen
Uit het onderzoek distileer ik vier aanbevelingen voor het opzetten van onderwijs over inclusieve muziekeducatie op conservatoria:
- Betrek diegene om wie het gaat – de musici met een beperking. Geef hen de ruimte om over hun ervaringen met muziek maken te vertellen. Maar geef studenten óók theoretische achtergronden over visies op beperkingen, leer ze bijvoorbeeld het medische en sociale model. Dit geeft studenten inzicht in de maatschappelijke kijk op beperkingen en wat daar nog aan verbeterd kan worden.
- Laat studenten actief met digitale muziekinstrumenten werken, door erop te spelen en ervoor te componeren. Dit vergroot hun waardering voor deze instrumenten.
- Vertraag de tijd: laat studenten ervaren dat tijd geven tijdens muzikale processen gelijkheid kan bevorderen tussen musici met en zonder beperking.
- Koppel aan het project een stage in een inclusieve muziekpraktijk. Die is nodig voor het opdoen van zelfvertrouwen en praktijkervaring.
Mensen met een beperking die muziekles willen volgen komen nog steeds barrières tegen. Door aankomende muziekdocenten op te leiden voor inclusieve muziekeducatie, kunnen ook conservatoria bijdragen aan het toegankelijker maken van muziekonderwijs.
Verder lezen
Literatuur
- bell, a.p., Bonin, D., Pethrick, H., Antwi-Nsiah, A., & Matterson, B. (2020). Hacking, disability, and music education. International Journal of Music Education, 38 (4), 657–672.
- National Foundation for Youth Music (NFYM) (2020). Reshape music: a report exploring the lived experience of disabled musicians in education and beyond. The National Foundation for Youth Music.
- Saul, R. (2020). Temporality and inequity: How dominant cultures of time promote injustices in schools. Review of Education, Pedagogy, and Cultural Studies, 42 (1), 49-69.
artikel
Reageer (je reactie verschijnt na goedkeuring, vanwege spam)